فرهنگ فرهنگ مردم بوشهر

[CANDY]

هر شهری دارای فرهنگ و آداب و رسوم منحصر به فرد خود است. بوشهر نیز با قدمتی طولانی و فرهنگی غنی از این قاعده مستثنی نیست و اهالی آن برای برگزاری آیین ها و مراسم های مختلف آداب و رسوم خاصی دارند.

امروزه بعضی از آیین های سنتی به طور کامل از بین رفته و یا به صورت پراکنده در روستاهای بوشهر اجرا می شود. آیین های استان بوشهر شامل مراسم های محلی، مذهبی و ملی است. در میان جشن های مذهبی استان بوشهر می توان به جشن میلاد حضرت علی (ع) یا روز پدر، جشن میلاد حضرت فاطمه(س) روز مادر، جشن نیمه شعبان، جشن میلاد پیامبر اکرم، جشن میلاد معصومین (ع)، جشن بعثت حضرت محمد(ص)، عید قربان، عید غدیر، مراسم های ماه مبارک رمضان و روزه گرفتن و عید تلخیکا در روز عید فطر و عزاداری های محرم اشاره کرد.

عید تلخیکا در روز عید فطر​

عید تلخیکا که آن را با نام عید مرده ها نیز می شناسند از آیین های سنتی بوشهر می باشد. در روز عید تلخیکا، کسانی که یکی از اعضای خانواده‌شان فوت کرده مراسمی در خانه برگزار می کنند و مردم برای عرض تسلیت به منزل آن ها می روند. هنگام سحر بعد از اینکه اذان صبح روز عید فطر گفته شد، به قبرستان رفته و بر سر مزار مرده های خود سفره ای از اطعام پهن می کنند و هنگام بازگشت از قبرستان نماز عید فطر را برگزار می کنند.

جشن نوروز​

از مراسم های اصلی مردم بوشهر در هنگام عید نوروز تهیه سفره هفت سین، کاشت سبزه، خرید لباس نو، خانه تکانی، زیارت اهل قبور، پختن نان محلی، سیزده به در و مانند دیگر اقوام ایرانی عیدی دادن و دید و بازدید می باشد.جشن نوروز مهم ترین جشن ایرانی هاست. مردم بوشهر نیز این عید را به نحو احسن برپا می کنند و ابتدای سال خورشیدی را جشن می گیرند. آن ها چند روز قبل از تحویل سال نو، شیرینی های محلی به نام شیرین بیب‌گلی و شیرینی قراپیچ تهیه می کنند تا به وسیله این شیرینی ها از مهمانان پذیرایی کنند.

مراسم چهارشنبه سوری​

مراسم چهارشنبه سوری از آداب و رسوم دیرینه مردم بوشهر است. بوشهری‌ها اعتقاد دارند که در روزهای پایانی سال، 1999 بلا و مصیبت نازل می شود که 999 بلا در شب چهارشنبه سوری است. به همین خاطر طبق رسمی دیرینه در این شب نباید هیچکس شخص دیگری را مورد نفرین قرار دهد یا سخن ناروایی گفته بگوید. آنها در این شب با شکستن کوزه ای قضا و بلاها را از خود و خانواده دور می سازند. از دیگر آیین های شب چهارشنبه سوری مراسم لیوا یا مراسم زار می باشد. این مراسم ریشه ای آفریقایی دارد و ظاهرا از حبشه وارد بوشهر شده است. در این مراسم که برای فرد بیمار برگزار می شود، زنان و مردان با پوشیدن لباس های مخصوص و زدن عطری خاص خود را آماده می کنند. طبق این رسم، از هفت روز قبل معجونی از گیاهان زعفران، گیاه زبان جوجخ، ریحان، کندرک، هل، گشنه و جوز تهیه می کنند و مقداری از آن را به دهان بیمار ریخته و باقی آن را بر بدنش می مالند. در این رسم بوشهری بیمار اگر مرد باشد او را به دور از چشم زنان و یا اگر زن باشد به دور از چشم مردان نگهداری می کنند و بعد از اینکه از بیماری رها شد، باید همیشه لباس سفید و تمیز بپوشد و همواره معطر باشد و هیچ کار خلافی انجام ندهد.

پختن نان محلی​

یکی از نان های محلی استان بوشهر که طرفداران زیادی دارد نان گرده می باشد. زنان بوشهری این نان را برای مراسم های مختلف ماه رمضان، عروسی و به همراه غذای نذری محرم می پزند. این نان بافت نرمی دارد و بیشتر در ماه رمضان برای افطار پخته میشود.

اقلیت های دینی بوشهر​

از گذشته تاکنون به دلیل موقعیت بوشهر همواره اقلیت های مذهبی گوناگونی همچون یهودیان، مسیحیان و ادیان دیگر به این استان مهاجرت می کردند. امروزه نیز این اقلیت ها در بعضی نقاط بوشهر زندگی می کنند. آن ها به راحتی و بدون ممنوعیت جشن های مذهبی خود را برگزار کرده و همواره مورد احترام سایر مردم هستند.

 

[CANDY]

مراسم ازدواج مردم بوشهر​

ازدواج مردم بوشهر دارای آداب و رسوم خاصی است. درگذشته ازدواج در این منطقه بیشتر درون فامیل و به صورت اجباری انجام می شد و خواستگاری به طور معمول توسط بزرگ خانواده انجام میگرفت اما اکنون جوانان ابتدا همسر آینده خود را انتخاب می کنند و سپس مراسم خواستگاری برگزار می شود. اگر خانواده عروس داماد را نپسندیدند، به بهانه اینکه پسرعموی دختر قرار است با او ازدواج کنند به داماد جواب منفی می دهند اما اگر پاسخ خانواده عروس به خواستگاری مثبت بود، مرحله بعد گذاشتن شروط برای داماد است که توسط ریش سفید خانواده ها انجام می شود. در این مراسم مهریه، شیربها و مسائلی از این دست تعیین می شود و بعد از مدتی مراسم نامزدی برگزار می شود. در این مراسم که به آن رخت برون می گویند، خانواده داماد یک دست لباس به همراه ساعت و یک حلقه به نشانه نامزدی در پارچه ای به رنگ سبز قرار می دهند و به خانه عروس می روند. همچنین پارچه ای که به عنوان لباس عروس تعیین می شود نیز برای خوش یمن بودن، توسط زنی که خوشبخت باشد و طلاق نگرفته یا اینکه بیوه نباشد بریده میشود. در مناطقی مانند بندر دیلم لباس‌های داماد نیز توسط خانواده عروس به خانه داماد برده میشود که به این مراسم تشریف می گویند.

بعد از تهیه کردن لباس ها و لوازم مورد نیاز عروس توسط خانواده داماد، که معمولا یک هفته طول میکشد، مراسم حنابندان برگزار می شود. این مراسم طبق رسوم مردم مناطق دیگر یک روز قبل از عروسی برگزار می شود. در صبح این روز حلوایی به نام حلوای برنج و حلوای انگشت پیچ می پزند. این حلوا را با نان محلی کنجددار به نام گرده به مردم می دهند. حلواها را در بشقاب یا سینی بزرگی قرار می دهند و یکی از اعضای خانواده داماد یا عروس سینی را روی سر قرار می دهد و به خانه همسایه ها و فامیل می رود. این حلوا در صبح عروسی نیز پخته میشود. در روز حنابندان سلمانی محل، دست و پای داماد را در خانه خودش حنا می گیرد و سپس به وسیله پارچه سبز رنگی از جنس حریر می بندد. همزمان با این مراسم، در خانه عروس نیز آرایشگر زن، دست و پای عروس را حنا می گیرد و با اجرای موسیقی و رقص محلی توسط مهمان ها مراسم حنابندان برگزار می شود. مراسم حنابندان امروزه به این شکل برگزار می شود که یک برگ از درخت نارنج و یا یک اسکناس هزار تومانی در دست عروس و داماد قرار می دهند و روی آن حنا می بندند و موقعی که دستان عروس و داماد را حنا می گیرند شعری با این مضمون می خوانند:

" عروس حنا می بنده، طوق طلا می بنده، اگر حنا نباشه، دل به خدا می بنده".

 

[CANDY]

برای برگزاری مراسم عروسی یک روز مانند تولد ائمه و یا شب جمعه به عنوان روز عروسی مشخص می شود و عروس را با هلهله و شادی به خانه داماد می برند. در گذشته دایه یا دلاک مسئولیت دعوت مردم به عروسی را داشت اما امروزه خانواده داماد یا عروس این کار را به شکلی زیبا انجام می دهند. در بوشهر به مراسم دعوت اقوام و همسایه ها برای عروسی طلبون گفته می شود. فردی که برای دعوت عروسی به درب خانه ها می رود همراه خود ظرف های خاصی می برد که در آن مقداری گلبرگ گل محمدی ریخته شده و نقل و نبات و یا شیرینی روی آن قرار داده شده است و روی ظرف را با پارچه ای سبز به جنس حریر می پوشانند و در مقابل صاحب خانه می گیرند؛ او نیز تعدادی نقل و گلبرگ گل برمی دارد و با گفتن دعای خیر برای عروس و داماد، حضور خود را در مراسم عروسی اعلام می کند. نقل طلبون را معمولا جوانان دم بخت برای طلب حاجت و خوشبخت شدن می خورند.

در روز عروسی داماد به حمام رفته و لباس مناسبی به تن می کند. در وسط حیاط خانه حجله ای برای تازه داماد درست می کنند و او باید در حجله بنشیند و مردم با شادی و آوای نی انبان دور تا دورش به رقص و پایکوبی مشغول می شوند. سلمانی یا همان آرایشگر موی سر و صورت داماد را اصلاح می کند و مردم هم نقل و نبات و پول و شیرینی روی سر داماد می ریزند. این مراسم در بین اهالی بوشهر به نام سرتراشون مرسوم می باشد. هنگام مراسم سرتراشون مردم دعا میخوانند و صلوات می فرستند.

مراسم دیگری که در عروسی مردم بوشهر برگزار می شود دومارویی است. در روستاهایی که در مجاورت دریا یا رودخانه هستند بعد از ظهر روز عروسی داماد را سوار بر اسب می کنند و با شادی او را برای حمام کردن به کنار رودخانه می برند و بعد از اینکه به خانه برگشتند مراسم سرتراشون انجام می شود. در بعضی از نقاط بوشهر، اقوام داماد او را برای زیارت به امامزاده ای که در محل است می برند تا برکت و سلامتی در آغاز زندگی همراه او باشد.

در زمان های گذشته وقتی که عروس را به خانه داماد می آوردند، تا زمانی که هدیه ای از داماد نمی گرفت از اسب پایین نمی آمد. این رسم به نام پا اندازون در مناطق مختلف بوشهر مرسوم بود و امروزه نیز عروس تا زمانی که هدیه ای از داماد نگیرد از اتومبیل پیاده نمی شود. هدایایی که به عروس داده می شود معمولا قطعه ای زمین، چند رأس گوسفند، قالی و چند رأس نخل می باشد.

در شب عروسی معمولا خیام خوانی و یزله خوانی که از سنت های دیرینه موسیقی در بوشهر است انجام می شود.

آیین دیگری که در بندر گناوه، بندر ریگ و دیلم مرسوم است سه شبه می باشد. این رسم به این صورت است که در شب سوم عروسی، اقوام عروس و داماد به دیدن عروس می روند و هدایایی را به او تقدیم می کنند. برای پذیرایی از مهمان ها نیز مقداری آجیل را در دستمال کوچکی قرار می دهند و به همراه شربت و شیرینی به آنها می دهند.

 

[CANDY]

آیین طلب باران​

از مراسم های محلی بوشهر آیین طلب باران می باشد. این مراسم معمولا در مناطق خشک و کم آب برگزار می شود و بوشهر نیز جزو استان های کم آب کشور است. اگر بارش باران به شدت کم شود مردم آیین های مختلفی انجام می دهند مانند گل گلین و تک تکو. در مراسم گل گلین مردم در کوچه ای جمع می شوند و یک نفر را با گریم و لباس های خاصی به شکل مضحک درمی آورند و شاخی روی سرش قرار میدهند. او در کوچه ها راه میرود و مردم روی او آب می ریزند. این فرد که گلی نام دارد به خانه همسایه ها می رود و هدیه ای طلب می کند. از هدیه هایی که گلی جمع کرده حلیم می پزند و یک ریگ یا دانه مهره در آن می اندازند. این حلیم را بین حاضرین پخش کرده و اگر ریگ در ظرف هر کسی دیده شود او را کتک می زنند. در این زمان یک سید یا ریش سفید محل ضامن او می شود و او را به اصطلاح نجات می دهد. او می گوید:

"من ضامن این شخص هستم و تا چند روز دیگر باران می آید. اگر باران نیامد دوباره او را بزنید."

سپس فرد را به سوی امامزاده محل می برند و در حال حرکت اسم امامزاده را صدا می کنند و از او می خواهند تا باران ببارد.

مراسم عزاداری بوشهری ها​

از قسمت های اصلی مراسم عزاداری در استان بوشهر نوحه‌خوانی و سینه‌زنی و نوازندگی سنج و دمام است. این نوع مراسم عزاداری در بین مردم بوشهر از جایگاه ارزشمندی برخوردار است و قدمت زیادی دارد و به سبب سبک ویژه برگزاری آن، در فهرست آثار معنوی ایران ثبت شده است.

از 43 اثر معنوی استان بوشهر که در آثار ملی به ثبت رسیده، نیمی از آن ها برگرفته از مراسم سوگواری مردم این استان می باشد. عزاداری استان بوشهر به عنوان یکی از منحصربه‌فردترین عزاداری‌ها در کشور شناخته می‌شود. از آئین‌های مراسم ماه محرم در استان بوشهر سینه زنی و نوحه‌خوانی، سنج و دمام‌زنی، مقتلک علی اصغر (علیه‌السلام)، هیامظلوم، پامنبری، و یزله است. علاوه بر این عزاداری ها، غذاهای سنتی بوشهر هم به عنوان نذری در ماه محرم توزیع می‌شود.
سینه زنی بوشهری به این صورت است که نوحه‌خوان در وسط جایگاه می‌ایستد دور او 5 تا 20 حلقه انسانی، قرار می گیرد. سینه‌زن‌ها به شکل دایره‌ای دور نوحه خوان می‌چرخند و حرکت پای آنان با نوای نوحه‌خوان هماهنگی دارد.

نوای سنج و دمام در عزاداری محرم از جایگاه والایی برخوردار است. قبل از برگزاری سینه زنی در مساجد و تکایای بوشهر، طنین سنج و دمام در سراسر شهر به گوش می رسد و فضایی پر از غم و اندوه ایجاد می کند.

مقتل خوانی یا مقتلک علی اصغر از روضه های معروف در بوشهر می باشد که معمولا به وسیله آیت الله یا فرد شاخص جمع به گوش عزاداران می رسد.

هیا مظلوم به این صورت است که معمولا هفت نفر تا نه نفر سر (جلو) می‌ایستند و باقی عزاداران به تعداد برابر، تقسیم می شوند و پشت سر آخرین نفر در سمت راست و آخرین نفر در سمت چپ قرار می گیرند و یک ردیف را تشکیل می‌دهند، دست‌ها را به صورت کشیده پشت کمر زنجیروار قرار می دهند و مسافتی را راه می روند.

پامنبری در بیشتر عزداری ها انجام می شود به این صورت که شخصی که در پایین منبر نشسته با خواندن مرثیه فرد روضه خوان را یاری می کند.

یزله خوانی یا هوسه از مراسم های محلی بوشهر است که قدمتی طولانی دارد. یزله خوانی در عروسی ها هم به شکلی متفاوت اجرا می شود. اما در مراسم های عزاداری به خصوص ماه محرم به طور خاص انجام میشود. در کل به مراسم نوحه خوانی و سینه زنی که افراد به شکل قطار دست بر کمر هم گذاشته، اشعار حزن انگیزی را به همراه نوحه خوان می خوانند یزله گفته می شود.