فرهنگ فرهنگ مردم جهرم

[CANDY]

رسوم و آداب نوروزي مردم جهرم:

مردم شهر کهن و تاریخی جهرم در مراسم‌های مختلف سنت‌ها و رسوم داشته‌اند که اگر چه برخی از آنها به خاطر گذر زمان از بين رفته، اما بيان این آداب و رسوم مي‌تواند گویای قدمت این شهر است. مراسم عيد نوروز یکی از مراسم‌هایی است که هنوز برخی از جنبه‌های آداب و رسومش در جهرم پابرجاست.

رسوم مردم جهرم برای عید به رسوم قبل از عید و بعد از عید تقسیم می‌شود. خانه‌تکانی، سبزکردن انواع غلات و حبوبات، درست‌کردن شیرینی، تهیه‌ی لباس نو، عیدی‌بردن برای عروس از رسوم قبل از عید و عیدی‌دادن و دید وبازدید و سیزده‌بدر، از رسوم بعد از عید جهرمند.

در گذشته از نیمه‌ی اسفند در هر خانه‌ای روی کوزه و قلیان و گاهی در بشقاب و دیس، گندم، شاهی، ماش یا عدس سبز می‌کردند.

در دوره‌ي قدیم، خانه‌تکانی پیش از عید همیشه به صورت مفصل در جهرم انجام می‌شد و پس از آن به حمام می‌رفتند و سعی می‌کردند که استحمام به زمان سال نو نزدیک باشد تا پاکیزگی آنها در عید مشخص باشد. همچنین در قدیم اغلب زنان و مردان و کودکان جهرمی برای عید، دست و پا و موهای خود را حنا می‌بستند و لباس‌های نو می‌پوشیدند.

چند هفته به عید مانده، خانه‌دارها وسائل شیرینی تهیه می‌کردند و شیرینی درست می‌کردند. شیرینی سنتی جهرمی از قدیم نان برنجی مشهور به «کلوچه‌« که با «حلوای خارک» خورده می‌شد، نان فسایی مشهور به «کماچ»، سوهان عسلی، کلوچه‌ی نخود معروف به «شاه‌پسند»، نان پنجره‌ای مشهور به «نان فرنگی» بود. به جز اینها، از مهمانان در جهرم فرنی با شیره‌ي خرما و آش ماست هم پذیرایی می‌شد. در گذشته در خانه‌ی متمولین، باقلوا و لوز بادام هم جزء پذیرایی‌های عید به حساب می‌آمد. در قدیم شیرینی در فرهای زغالی یا در تنور پخته می‌شدند و بعدها با پیداشدن فرهای گازی به علت اینکه خانواده‌های کمی از این گونه فرها داشتند و کار کرن با آنا راحت‌تر از تنور و فرهای زغالی بود، همه‌ی خویشان برای پختن شیرینی به منزلی که فر گازی داشت می‌رفتند و با کمک هم شیرینی درست می‌کردند‌. انواع آجیل قدیمی جهرم هم تخمه‌ی هندوانه و خربزه‌ی بوداده، همراه گندم برشته و شاهدانه بوده است.

امروزه خانه‌تکانی به همان صورت مفصل گذشته کماکان در جهرم رایج است. شیرین‌ها هم با اندک تغییری هنوز همان شیرینی‌های سنتی‌اند و اغلب بانوان، شیرینی عیدشان را یا در خانه می‌پزند یا از بازار تهیه می‌کنند. فرنی و آش ماست نیز دیگر معمول نیست و آجیل جهرم با پسته و بادام و فندق و تخمه ژاپنی و تخمه‌ی هندوانه و... ، به شیوه‌ی سایر مناطق کشور، معمول است.

عیدی کودکان هم در گذشته در جهرم تخم‌مرغ رنگ‌کرده بود که این سال‌ها مطابق رسم کشوری تبدیل به اسکناس‌های نو شده است.

"نوعیدی" هم رسمی است که از گذشته تا امروز در جهرم رایج بوده است.

در جهرم مرسوم است که داماد در عید برای عروس لباس و کفش و پارچه و... بخرد. متقابلاً خانواده‌ی عروس نیز همین وسایل را برای داماد به هدیه می‌برند. «نوعیدی» به رسمی دیگر در عید نیز اشاره دارد؛ به این صورت که اگر از خانواده‌ای کسی فوت شود، در اولین سال درگذشت وی، همه به منزل او می‌روند و اگر مدتی به اندازه‌ی چهلم یا چهارماه و ده‌روز از فوت وی گذشته باشد، لباس سیاه خانواده‌ی متوفی را با بردن لباس یا پارچه‌ی رنگی از تن آنها خارج می‌کنند و آنها را به آرایشگاه می‌برند. بعضی خانواده‌ها نیز مراسم سال تحویل را بر سر قبر فرد تازه‌درگذشته با پهن‌کردن سفره‌ي هفت‌سین، تحویل می‌کنند.

در جهرم قدیم، موقع تحویل سال در تمام خانه‌ها سفره‌ی عید مي‌گستردند و با گذاشتن آئينه و قرآن و هفت‌سين که شامل سر مرغ، سينه مرغ، سنگدان مرغ، سير، سماق، سرکه، سمنو و ظرفی پر از سکه‌های پول و چند ظرف شيرینی و سبزه‌، سفره را مزین مي‌کردند.

روی آئينه تخم مرغی مي‌گذاشتند تا وقت تحویل سال، موقعی که زمين از روی این شاخ گاو بر روی شاخ دیگر منتقل مي‌شود، حرکت تخم مرغ را بر روی آئينه ببينند. در سر سفره‌ی عيد، مؤمنان دعای (یا مقلب القلوب...) یا آیات قرآن می‌خواندند.

به مجرد آن که سال تحویل مي‌شد، کليه‌ي اعضا خانواده روبوسی و دست‌بوسی می‌کردند و بزرگان هر خانواده به هر کدام، به فراخور خود، به کوچکترها عيدی مي‌دادند. دیدوبازدید عید هم سنتی فراگیر به و ترتیب بزرگتر و کوچکتری بود. بود. اگر در فاميل، شخص بزرگتری وجود داشت همگی برای عيد و مبارکی (تبریک و دست‌بوسی) به خانه‌ي او مي‌رفتند. عیددیدنی‌ها البته در این مراسم زنها جدا و مردها با پسربچه‌ها جداگانه به خانه‌ی این و آن مي‌رفتند. همچنین اگر در کوچه شخص متعين و با اسم و رسمی منزل داشت، اهالی کوچه برای دست‌بوسی به خانه‌ي وی مي‌رفتند. معمولاً افراد بزرگ و مسن یکی دو روز اول عید را به طور کامل در منزل می‌ماندند تا همگان به دیدن آنها بیایند و پس از آن به خانه‌ي افراد کوچکتر فاميل به عنوان بازدید ميرفتند. گدایان و درویشان نيز به منظور عيدی‌گرفتن به در خانه‌ي بزرگان می‌آمدند و با گرفتن مقداری شيرینی و مبلغی پول مي‌رفتند. جریان دید و باز دید تقریباً تا اواخر فروردین ادامه داشت.

رسوم دید و بازدید خانوادگی در جهرم هنوز رایج است و اغلب خانواده‌ها در هرکجای کشور باشند، موقع سال تحویل در کنار هم جمع می‌شوند.

اما اگر به جهرم آمدیم کجا برویم و چه سوغاتی بخریم؟!

سوغات جهرم:

معروف‌ترین سوغات جهرم، انواع خرما مثل شاهانی، کبکاب، پنجه‌عروس، هلیله‌ای، مضافتی و نوعی خرمای خشک مشهور به قصب است که بسیار ترد و لطیف است و معمولاً جایگزین خوبی برای قند هنگام نوشیدن چای است.

بانوان خوش‌ذوق جهرمی فراورده‌های زیادی از خرما این خطه تهیه می‌کنند که از شهرت خاصی برخوردارند؛ مثل: رنگینک، حلوا خرمایی، نان مشت، نان کماج، رولت خرما، خرمای نارسی که پخته و به‌ بند کشیده می‌شود و خارک، نام دارد و از آن حلوایی لذیذ به نام حلوای خارک ساخته می‌شود و... .

صنایع دستی حصیری جهرم که معمولاً از برگ نخل یا پیش تهیه و تولید می‌شوند، نیز از سوغات خوب جهرمند؛ مثل: کلاه، انواع سبد، زیرانداز(سله)، بادبزن و... و البته صنایع دستی که با هسته‌ی خرما تهیه می‌شوند و معمولاً قیمتی‌اند.

از دیگر سوغات جهرم به انواع مرکبات مثل پرتقال، لیموشیرین، لیمو، نارنج، نارنگی، بکرایی، گریپ‌فروت و.. با ارقام گوناگون و تنوع بسیار و کیفیت عالی می‌توان اشاره کرد. پوست خشک بالنگ، که در جهرم ترنج نامیده می‌شود، برای تهیه‌ی مربای بالنگ، بهار نارنج، آبلیمو و انواع عرقیجات که مواد اولیه‌‌ي آنها از باغات جهرم تهیه می‌شود، مثل؛ ع×ر×ق تارونه، شاه‌تره، بیدمشک، نعنا، خارشتر، گل‌سرخ، نسترن، گاوزبان، بابونه از انواع مرغوب عرقیجاتی هستند که به دلیل کشت گیاهان معطر در جهرم تولید می‌شوند.

در جهرم غلاف خوشه‌ی نخل را «تارونه» می‌نامند که در وقت بهار بسیار معطر است و قسمت بالایی آن را به دلیل عطر خوشش جدا می‌کنند و به عنوان اسانس چای به صورت تازه و خشک به کار می‌برند. شکوفه یا بهار تازه‌ي برخی مرکبات کمیاب دیگر چون اُترج و بطابی نیز برای اسانس چای به کار می‌رود.

سرکه‌ی خرما و انگور و ترشی‌های خانگی جهرمی نیز معمولاً ترکیبات خاص، خوب و معطری دارند و سوغات‌بردن آن‌ها توصیه می‌شود!

 

[CANDY]

جاذبه‌های تاریخی، گردشگری و طبیعی جهرم

قدمگاه:

آتشکده‌ي جهرم یا قدمگاه نام یکی از جاذبه های دیدنی شهرستان جهرم است. در خیابان آزادگان جهرم و در دامنه‌ی شمالی کوه البرز روی تپه‌ای کوچک، ساختمانی سنگی است که آن را قدمگاه می‌خوانند.

این بنا به شبستان‌های مسجد شباهت دارد و شامل تعدادی طاق‌های رو به شمال است. در قسمت وسط در پشت طاق‌های فوق محوطه‌ی سرپوشیده شبیه چارسوق بازار وجود دارد و از آنجا که درگذشته آن را جای پای امام علی(ع) می‌دانستند آن را قدمگاه نامیده‌اند. در گذشته بالای درگاه یکی از اطاق‌های شرقی در داخل بنا سنگی نصب و اشعاری از حکیم سرائی، شاعر معروف جهرم، بر روی آن نوشته شده بوده است.

غار سنگ‌اشکن:

غاری که بیش از چندصدسال پیش، در ابتدای دره‌ي قلات در جنوب‌غربی جهرم، زیر تپه‌های البرز کوه جنوبی، به دست سنگ‌شکنان جهرمی ساخته شد و هنوز تاریخ دقیقی برای ساخت و حفر تونل‌های آن معین نشده است، هرچند اغلب از کارشناسان و ساکنان محلی، این غار را مربوط به دوره‌ي صفویه می‌دانند. این غار با بیش از صد ستون سنگی و دوازده دهانه، با شمارۀ 10117، ثبت ملی شده و یکی از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری شهرستان جهرم است. طول غار حدود ۳۵۰ متر و عرض آن ۱۵۰ متر، با وسعتی حدود چهار هکتار است و ارتفاع آن سه تا چهار متر و در انتها به کمتر از یک متر می‌رسد.

نمونۀ سنگ‌های این غار را در بناهای جهرم، شیراز به خصوص مسجد جامع عتیق و بیمارستان نمازی و برخی خانه‌های اعیانی جهرم و شیراز و سایر شهرهای اطراف می‌توان دید.

شیوۀ سنگ‌شکنان برای برداشت سنگ از این غار، به این صورت بود که بعد از چند متر پیشروی، ستون‌های سنگی را به جا می‌گذاشتند که جلوه‌ای زیبا به این غار بخشیده است. متأسفانه در اول اسفندماه جاری بخشی از ورودی غار به دلیل بارندگی ریزش کرد.

بازار سنتی سرپوشیده‌ي جهرم:

بازار سرپوشیده‌ي جهرم، یکی از بناهای تاریخی اواخر دوره‌ي زندیه و قاجاریه در شهرستان جهرم است. از این بنا به ‌عنوان خواهر دوقلوی بازار وکیل شیراز نام برده می‌شود. این بازار از نوع بازارهای صلیبی با چهار راسته‌ی شمالی، جنوبی، شرقی و غربی است که به وسیله‌ي یک چهارسوق زیبا در وسط به هم متصلند. «حاج محمدحسین‌خان جهرمی» حاکم جهرم و فسا در سال 1250ق. این بنا را با چند کاروان‌سرا، تیمچه، مسجد و حمام متصل به آن، طی شش سال ساخت و در دوره‌های بعد، این بنا توسعه یافت. بازار جهرم با بیش از صدحجره و بیش از دوهزارمتر زیربنا یکی از بازارهای مهم سرپوشیده‌ی ایران است، هرچند از تمام بناهای چسبیده به آن فقط یک کاروان‌سرا باقی نمانده است.

در حال حاضر بازار سرپوشیده‌ی‌ جهرم‌ به موازات خیابان جمهوری‌اسلامی جهرم است که بیشتر حجره‌های آن به پارچه‌فروشی اختصاص دارد و از این رو به بازار پارچه‌ای نیز معروف است.

بازار جهرم در سال 1352 از سوی وزارت فرهنگ و هنر با شماره‌ی 950 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد و مدرسه‌ي خان:

مسجد و مدرسه‌ي خان متعلق به دوره‌ی صفویه در غرب شهر جهرم در کنار ساختمان مدرسه‌ي خان است. بر اساس سنگ‌نوشته‌ي در ورودی، این بنا از آثار ساخته شده در دوره‌ی شاه سلیمان دوم صفوی ساخته شده است. این بنا ساخته شده از خشت، گِل، آجر سنگ و گچ و بانی آن همان بانی بازار سنتی جهرم یا حاج محمدحسن‌خان ذوالقدر است. این بنا را حدود ۲۰۰ سال قبل یکی از افراد خاندان مؤسس تعمیر کرد که تاریخ تعمیر آن با حروف ابجد با شعر بر سنگی نوشته شده و بالای در ورودی مدرسه نصب گردیده است. ساختمان مسجد شامل شبستانی ساده با طاق‌های متعدد است که فاقد تزئینات و کاشی‌کاری است.

مسجد جامع جهرم از نظر طرح و معماری از نمونه‌های بسیار جالب مربوط به قبل از دوران صفویه محسوب می‌شود. هم اکنون تعدادی از طلاب و مدرسان حوزه‌ي علمیه‌ی جهرم همه روزه در این مدرسه مشغول تحصیل و تدریسند.

دروازه‌ي پیرشبیب:

دروازه پیر شبیب که از آثار دوره قاجاریه است، در داخل شهر جهرم قرار دارد. این اثر دالانی با سقف گنبدی است و عرقچین و مقرنس‌کاری گچی، پوشش درونی آن را تشکیل می‌دهد. ارتفاع گنبد تا کف ۵ متراست و بالای این دروازه کتیبه‌ای تعبیه شده که تاریخ ۱۲۶۸ قمری روی آن حک شده‌است.

در بدنه‌ی دیوار این دروازه ۶ کتیبه وجود دارد. همچنین سکویی دو طرف این دروازه به عرض ۵/۴ متر و با ارتفاع یک متر تعبیه شده.

از جمله تزئینات این دروازه می‌توان به کاربندی‌های داخل سقف آن اشاره کرد. در سمت چپ این دروازه دو دریچه مشبک‌کاری شده وجود دارد که آن را با قبرستان و مسجد پیرشبیب جدا کرده است. عمده مصالح به کار رفته در این بنا لاشه سنگ با ملاط گچ است.

آبشار مروارید خفر:

آبشار شهرستان خفر یکی از جاذبه های طبیعی شهرستان جهرم در شهر خفر واقع شده است. در فصل زمستان، آبی گرم همراه بخار از این چشمه می‌جوشد که باعث هرچه زیباترشدن این آبشار طبیعی می‌شود. آب این چشمه شیرین و قابل شرب است. در این آب این آبشار، ماهی و خرچنگ مشاهده می‌شود وخزه‌ها به آب جلوه‌ای خاصی بخشیده‌اند. هنگام عبور از کوچه باغ‌ها برای رسیدن به این مکان زیبا تنوعی از درختان سردسیری و گرمسیری چون سیب، انار، گردو، ازگیل، نخل و... دیده می‌شود.

دریاچه‌ی سد سلمان فارسی:

سد مخزني سلمان فارسي روي رودخانه‌ی قره‌آغاج كه از كوه‌هاي زاگرس سرچشمه مي‌گيرد، در تنگه‌ی كارزين احداث شده است. دریاچه‌ی این سد 45کیلومتر با جهرم فاصله و در بخش سیمکان جهرم قرار دارد. به دلیل بارش‌های اخیر، چنانکه پیش‌بینی می‌شد، روستای یرج از بخش سیمکان جهرم زیر آب این دریاچه رفت. در حاضر این دریاچه و مناظر طبیعی اطراف آن یکی از جاذبه‌های زیبای طبیعی شهرستان جهرم است.