مذهبی حکایت قوم بنی اسرائیل و حضرت موسی

[ایرما]

شرح آیه 61 سوره مبارکه بقره

61- وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَىٰ لَن نَّصْبِرَ عَلَىٰ طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنبِتُ الْأَرْضُ مِن بَقْلِهَا وَقِثَّائِهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا ۖ قَالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنَىٰ بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ ۚ اهْبِطُوا مِصْرًا فَإِنَّ لَكُم مَّا سَأَلْتُمْ ۗ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْكَنَةُ وَبَاءُوا بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ ۗ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُوا يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ الْحَقِّ ۗ ذَٰلِكَ بِمَا عَصَوا وَّكَانُوا يَعْتَدُونَ

61- و (نیز به یاد آورید) زمانى را که گفتید: «اى موسى! هرگز حاضر نیستیم به یک نوع غذا اکتفا کنیم از پروردگارت بخواه که از آنچه زمین مى رویاند، از سبزیجات و خیار و سیر و عدس و پیازش، براى ما فراهم سازد.» موسى گفت: «آیا غذاى پست تر را به جاى غذاى بهتر انتخاب مى کنید؟! (اکنون که چنین مى خواهید) در شهرى فرود آیید; زیرا هرچه خواستید، (در آن جا) براى شما هست.» و مُهر ذلّت و نیاز، بر آنها زده شد; و به خشم خداوند گرفتار شدند; چرا که آنان نسبت به آیات خداوند، کفر می ورزیدند; و پیامبران را به ناحق مى کشتند. این به خاطر آن بود که نافرمانى کرده و ت×جـ×ـا×و×ز× مى نموده
دنبال شرح مواهب فراوانى که خداوند به بنى اسرائیل ارزانى داشت، در آیه مورد بحث، چگونگى کفران و ناسپاسى آنها را در برابر این نعمت هاى بزرگ منعکس مى کند و نشان مى دهد: آنها چه مردم لجوجى بوده اند که شاید در تمام تاریخ دیده نشده است، افرادى این همه مورد لطف خدا قرار گیرند ولى در مقابل تا این حد ناسپاسى و عصیان کنند.

نخست مى گوید: «و به خاطر بیاورید زمانى را که گفتید: اى موسى ما هرگز نمى توانیم به یک نوع غذا قناعت کنیم» (منّ و سلوى هر چند خوب و لذیذ است، اما ما غذاى متنوع مى خواهیم) (وَ إِذْ قُلْتُمْ یا مُوسى لَنْ نَصْبِرَ عَلى طَعام واحِد).

«بنابراین از خدایت بخواه تا از آنچه از زمین مى روید براى ما قرار دهد از سبزیجات، خیار، سیر، عدس و پیاز» (فَادْعُ لَنا رَبَّکَ یُخْرِجْ لَنا مِمّا تُنْبِتُ الأَرْضُ مِنْ بَقْلِها وَ قِثّائِها وَ فُومِها وَ عَدَسِها وَ بَصَلِها).

ولى موسى به آنها «گفت: آیا شما غذاى پست تر را در مقابل آنچه بهتر است انتخاب مى کنید»؟ (قالَ أَ تَسْتَبْدِلُونَ الَّذی هُوَ أَدْنى بِالَّذی هُوَ خَیْرٌ).

«اکنون که چنین است از این بیابان بیرون روید و کوشش کنید وارد شهرى شوید، زیرا آنچه مى خواهید در آنجا است» (اهْبِطُوا مِصْراً فَإِنَّ لَکُمْ ما سَأَلْتُمْ).

پس از آن، قرآن اضافه مى کند: «خداوند مُهر ذلت و فقر را بر پیشانى آنها زد» (وَ ضُرِبَتْ عَلَیْهِمُ الذِّلَّةُ وَ الْمَسْکَنَةُ).

«و بار دیگر به غضب الهى گرفتار شدند» (وَ بائُوا بِغَضَب مِنَ اللّهِ).

«این به خاطر آن بود که آنها آیات الهى را انکار مى کردند و پیامبران را به ناحق مى کشتند» (ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کانُوا یَکْفُرُونَ بِآیاتِ اللّهِ وَ یَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ الْحَقِّ).

و «این به خاطر آن بود که آنها آیات الهى را انکار مى کردند و پیامبران را به ناحق مى کشتند» (ذلِکَ بِأَنَّهُمْ کانُوا یَکْفُرُونَ بِآیاتِ اللّهِ وَ یَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ الْحَقِّ).

و «این به خاطر آن بود که آنها گناه مى کردند و تعدى و ت×جـ×ـا×و×ز× داشتند» (ذلِکَ بِما عَصَوْا وَ کانُوا یَعْتَدُونَ).

 

[ایرما]

نکته ها:
براى روشن شدن معنى آیه، توضیحات ذیل لازم به نظر مى رسد:


بعضى از مفسران معتقدند: «مصر» در این آیه، اشاره به همان مفهوم کلى شهر است، یعنى شما اکنون در این بیابان در یک برنامه خودسازى و آزمایشى قرار دارید، اینجا جاى غذاهاى متنوع نیست، بروید به شهرها گام بگذارید که در آنجا همه اینها هست، ولى این برنامه خودسازى در آنجا نیست.

دلیل آن را این مى دانند که بنى اسرائیل نه تقاضاى بازگشت به «مصر» را داشتند و نه هرگز به آن باز گشتند.(1)

بعضى دیگر همین تفسیر را انتخاب کرده و بر آن افزوده اند: منظور این است: ماندن شما در بیابان و استفاده از این غذاى غیر متنوع، به خاطر ضعف و زبونى شما است، نیرومند شوید، با دشمنان پیکار کنید و شهرهاى شام و سرزمین مقدس را از آنها بگیرید تا همه چیز براى شما فراهم گردد.(2)

سومین تفسیرى که براى این آیه ذکر شده، این است: منظور همان کشور مصر است. یعنى: شما اگر از غذاهاى غیر متنوعى در این بیابان بهره مى گیرید در عوض ایمان دارید، آزاد و مستقل هستید اگر نمى خواهید، برگردید و باز هم برده و اسیر فرعونیان یا امثال آنها شوید، تا از باقى مانده سفره آنها، از غذاهاى متنوعشان بهره گیرید، شما به دنبال شکم و خورد و خوراکید، هیچ نمى اندیشید که آن روز برده و اسیر بودید، و امروز آزادید و سربلند، در واقع این محرومیت مختصر بهاى آزادى است که مى پردازید.(3)

ولى تفسیر اول از همه مناسب تر به نظر مى رسد.
بدون شک، تنوع از لوازم زندگى و جزء خواسته هاى بشر است، کاملاً طبیعى است که انسان پس از مدتى از غذاى یکنواخت خسته شود، این کار خلافى نیست، پس چگونه بنى اسرائیل با درخواست تنوع، مورد سرزنش قرار گرفتند؟!

پاسخ این سؤال با ذکر یک نکته روشن مى شود و آن این که: در زندگى بشر حقایقى وجود دارد که اساس زندگى او را تشکیل مى دهد و نباید فداى خور و خواب و لذائذ متنوع گردد.

زمان هائى پیش مى آید که توجه به این امور، انسان را از هدف اصلى، از ایمان، پاکى و تقوا از آزادگى و حریت باز مى دارد، در اینجا است که باید به همه آنها پشت پا بزند.

تنوع طلبى در حقیقت دام بزرگى است از سوى استعمارگران دیروز و امروز، که با استفاده از آن، افراد آزاده را چنان اسیر انواع غذاها، لباس ها، مرکب ها و مسکن ها مى کنند که خویشتنِ خویش را به کلى به دست فراموشى بسپارند، و حلقه اسارت آنها را بر گردن نهند.
بدون شک، غذاهاى گیاهى مختلفى که بنى اسرائیل از موسى(علیه السلام)درخواست کردند، غذاهاى پر ارزشى است، ولى مسأله این است تنها نباید به زندگى از یک بعد نگاه کرد، آیا سزاوار است انسان براى دستیابى به مواد مختلف غذائى تن به اسارت در دهد؟!

وانگهى بنا بر این که «منّ» یک نوع عسل کوهستانى و یا ماده قندى نیرو بخشى مشابه آن باشد، یکى از مفیدترین و پرانرژى ترین غذاها است، مواد پروتئینى موجود در گوشت تازه (مانند «سلوى» پرنده مخصوص) از جهاتى بر مواد پروتئینى موجود در حبوبات برترى دارد; چرا که هضم و جذب اولى بسیار آسان است در حالى که براى جذب دومى دستگاه گوارش با فعالیت خسته کننده اى دست به گریبان خواهد بود.(4)

ضمناً «فوم» را که از غذاهاى مورد تقاضاى بنى اسرائیل است.

بعضى به معنى گندم;
و بعضى به معنى سیر تفسیر کرده اند، البته هر یک از این دو ماده امتیاز ویژه اى دارد.

ولى بعضى معتقدند: معنى گندم صحیح تر است; چرا که بعید است آنها مواد غذائى خالى از گندم را خواسته باشند.(5)

* * *


از آیه فوق استفاده مى شود: آنها به دو جهت گرفتار خوارى و ذلت شدند:

یکى براى کفر، سرپیچى از دستورات خدا، و انحراف از توحید به سوى شرک.

دیگر این که: مردان حق و فرستادگان خدا را مى کشتند، این سنگدلى، قساوت و بى اعتنائى به قوانین الهى، بلکه تمام قوانین انسانى که حتى امروز نیز به روشنى در میان گروهى از یهود ادامه دارد، مایه آن ذلت و بدبختى شد.(6)-(7)
ـ به علاوه تنوین «مصراً» دلیل بر نکره بودن آن است، بنابراین نمى تواند اشاره به کشور معروف «مصر» باشد.

2 ـ تفسیر «المنار»، ذیل آیه مورد بحث.

3 ـ تفسیر «فى ظلال»، ذیل آیه مورد بحث.

4 ـ «قرآن بر فراز قرون و اعصار»، صفحه 112.

5 ـ تفسیر «قرطبى»، ذیل آیه مورد بحث.

6 ـ هم اکنون که این سطور را مى نویسیم، سرزمین اسلامى «لبنان» در زیر ضربات وحشتناک و ویرانگر این قوم قساوتمند قرار گرفته و هزاران نفر از زن و کودک و پیر و جوان و حتى بیماران بیمارستان ها به طرز رقت بارى شربت شهادت نوشیده اند، و پیکرهاى متلاشى شده آنها نقش بر زمین گشته و مسلماً آنها کفاره این سنگدلى خود را در آینده خواهند داد.

7 ـ و امروز که این نوشته تصحیح مى شود، حزب اللّه جنوب لبنان به رهبرى «سید حسن نصراللّه» و جوانان نیرومند شیعه آن سرزمین، اسرائیل را با ذلت از خاک لبنان بیرون کرده اند و مدتها است از این پیروزى مى گذرد، و جوانان شیعه جنوب لبنان چون سدّى استوار، سربلند و سرافراز در جهان مى درخشند.

................

تفسیرنمونه