مذهبی ماه محرم

[ایرما]

محرم (ماه)​

در سنت دینی
اطلاعات کلی
ماه عزاداری شیعیان بر امام حسین(ع)
نام‌های دیگر	محرم الحرام
ماه قبل	ذی‌حجه
ماه بعد	صفر
اعمال و آیین‌ها	برگزاری عزاداری برای امام حسین(ع)
دعاها	خواندن زیارت عاشورا
احکام شرعی	حرمت جنگ و تشدید دیه
از ماه‌های حرام	می‌باشد
مناسبت‌ها و وقایع	شهادت امام حسین(ع) و یارانش، شهادت امام سجاد(ع)، اسارت بازماندگان واقعه کربلا
سنت‌های عرفی	برگزاری مراسمات مختلف عزاداری

برای دیگر کاربردها محرم را ببینید.
مُحَرَّمُ الحَرام نخستین ماه سالشمار هجری قمری است. دلیل نامگذاری این ماه، حرام بودن جنگ در آن ذکر شده است. واقعه کربلا که منجر به شهادت امام حسین(ع) و یارانش شد، در ماه محرم سال ۶۱ق اتفاق افتاد. شیعیان هر ساله دهه اولِ این ماه را برای امام حسین(ع) و یارانش سوگواری می‌کنند. البته در برخی از مناطق عزاداری آنها تا اربعین شهادت امام حسین(ع) (بیستم ماه صفر) به مدت ۵۰ روز ادامه دارد.

نام‌گذاری و جایگاه​

مُحَرَّمُ الحَرام یا مُحَرَّم نخستین ماه سال، در تقویم هجری قمری است.[۱] این ماه را از آن جهت محرم به معنای حرام شده نامیدند که در آن جنگ و خونریزی حرام بوده است.[۲] محرم از ماه‌های حرام است که براساس دین اسلام جنگ در آنها حرام است.[۳] در جاهلیت نیز این ماه‌ها دارای حرمت بودند و در آنها جنگ و خونریزی ممنوع بود.[۴]

ماه عزاداری شیعیان​

امام رضا(ع)

«چون ماه محرم فرا می‌رسید، کسی پدرم [امام کاظم(ع)] را خندان نمی‌دید و اندوه و حزن پیوسته بر او غالب می‌شد تا روز عاشورا. آن روز، روز مصیبت و حزن و گریه او بود و می‌گفت: امروز روزی است که حسین(ع) شهید شده است».

تاریخ بایگانی، قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۵۴۰.
شیعیان، ماه محرم برای امام حسین(ع) (شهادت ۱۰ محرم سال۶۱ق[۵]) عزاداری می‌کنند. بنا بر احادیث، امامان شیعه در این ماه عزادار بودند[۶] و شیعیان را نیز به عزاداری سفارش می‌کردند.[نیازمند منبع]
شیعیان در این ماه لباس سیاه به تن می‌کنند و اماکن مذهبی خود را سیاه‌پوش می‌کنند. همچنین از برگزاری جشن و عروسی نیز در این ماه خودداری می‌کنند.[نیازمند منبع]
میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب المراقبات گفته است:
«برای دوستداران خاندان پیامبر(ص) شایسته است که در دهه اول محرم در قلب و ظاهرشان آثار حزن و اندوه هویدا باشد و بعضی از لذت‌های حلال را به ویژه در نهم، دهم و یازدهم این ماه ترک کنند، به مانند کسی که داغدار عزیزانش است؛ و در دهه اول محرم هر روز امامشان را با زیارت عاشورا یاد کنند.»[۷]

احکام شرعی​

• حرمت جنگ: محرم از ماه‌های حرام است و به فتوای فقیهان جنگ و خونریزی در آن حرام است؛[۸] البته اگر به مسلمانان در این ماه‌ها حمله شود بر آنان دفاع واجب است.[۹]
• افزایش دیه: بنابر فقه اسلامی در صورتی که قتل در ماه محرم اتفاق بیافتد، بر دیه آن به میزان یک‌سوم دیه کامل افزوده می‌شود؛ یعنی قاتل باید دیه کامل به علاوه یک‌سوم دیه کامل را بپردازد.[۱۰]

وقایع مهم ماه محرم​

در ماه محرم حوادث مختلفی روی داده است برخی از آنها عبارتند از:

• شهادت امام حسین(ع) و یارانش در کربلا در سال ۶۱ق و اسارت خانواده‌اش[۱۱]
• حمله سپاه یزید بن معاویه به مکه و آتش زدن کعبه در سال ۶۴ق
• شهادت امام سجاد(ع) در ۱۲ [۱۲] یا ۲۵ محرم[۱۳] سال ۹۵ق
• تبعید امام جواد(ع) از مدینه به بغداد در سال ۲۲۰ق[۱۴]
• انفجار و تخریب حرم عسکریین(ع) در سال ۱۴۲۷ق[۱۵]

درگذشت حضرت آدم(ع)،[۱۶] شهادت حضرت یحیی(ع)،[۱۷] تولد حضرت ابراهیم(ع)[۱۸] و حضرت موسی(ع)[۱۹] نیز در این ماه ذکر شده است.

اعمال ماه محرم​

	اعمال ماه محرم
شب اول	خواندن دعایی خاص به هنگام رؤیت هلال ماه محرم[۲۰] خواندن صد رکعت نماز خواندن دو رکعت نماز در رکعت اول سوره حمد و سوره انعام و در رکعت دوم سوره حمد و سوره یس خواندن دو رکعت نماز در هر رکعت سوره حمد و یازده بار سوره توحید[۲۱]
روز اول	روزه گرفتن[۲۲] خواندن دو رکعت نماز و پس از آن خواندن این دعا: اَللَّهُمَّ أَنْتَ الْإِلَهُ الْقَدِيمُ وَ هَذِهِ سَنَةٌ جَدِيدَةٌ فَأَسْأَلُكَ فِيهَا الْعِصْمَةَ مِنَ الشَّيْطَانِ وَ الْقُوَّةَ عَلَى هَذِهِ النَّفْسِ الْأَمَّارَةِ بِالسُّوءِ وَ الاشْتِغَالَ بِمَا يُقَرِّبُنِي إِلَيْكَ يَا كَرِيمُ يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ يَا عِمَادَ مَنْ لا عِمَادَ لَهُ يَا ذَخِيرَةَ مَنْ لا ذَخِيرَةَ لَهُ يَا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ يَا غِيَاثَ مَنْ لا غِيَاثَ لَهُ يَا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ يَا كَنْزَ مَنْ لا كَنْزَ لَهُ يَا حَسَنَ الْبَلاءِ يَا عَظِيمَ الرَّجَاءِ يَا عِزَّ الضُّعَفَاءِ يَا مُنْقِذَ الْغَرْقَى يَا مُنْجِيَ الْهَلْكَى يَا مُنْعِمُ يَا مُجْمِلُ يَا مُفْضِلُ يَا مُحْسِنُ، أَنْتَ الَّذِي سَجَدَ لَكَ سَوَادُ اللَّيْلِ وَ نُورُ النَّهَارِ وَ ضَوْءُ الْقَمَرِ وَ شُعَاعُ الشَّمْسِ وَ دَوِيُّ الْمَاءِ وَ حَفِيفُ الشَّجَرِ يَا اللهُ لا شَرِيكَ لَكَ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا خَيْرا مِمَّا يَظُنُّونَ وَ اغْفِرْ لَنَا مَا لا يَعْلَمُونَ وَ لا تُؤَاخِذْنَا بِمَا يَقُولُونَ حَسْبِيَ الله لا إِلَهَ إِلا هُوَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَ مَا يَذَّكَّرُ إِلا أُولُوا الْأَلْبَابِ رَبَّنَا لا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ[۲۳]
شب دهم	خواندن صد ركعت نماز در هر ركعت پس از سوره حمد سه مرتبه سوره توحید، و پس از صد رکعت این ذکر را بگوید: سُبْحَانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ لِله وَ لا إِلَهَ إِلا الله وَ الله أَكْبَرُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا بِاللهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ خواندن چهار رکعت نماز در آخر شب در هر رکعت پس از سوره حمد، هر کدام از آیة الکرسی و سوره‌های توحید، فلق و ناس را ده مرتبه بخواند و پس از اتمام نماز، صد مرتبه سوره توحید.
روز دهم (عاشورا)	ذکر مصیبت و عزاداری برای شهادت امام حسین (ع) خواندن زیارت عاشورا گفتن: أَعْظَمَ الله أُجُورَنَا بِمُصَابِنَا بِالْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلامُ وَ جَعَلَنَا وَ إِيَّاكُمْ مِنَ الطَّالِبِينَ بِثَارِهِ مَعَ وَلِيِّهِ الْإِمَامِ الْمَهْدِيِّ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِمُ [عَلَيْهِ‏] السَّلامُ،[یادداشت ۱] به دیگر مومنان. گفتن هزار مرتبه: اللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلامُ خواندن زیارت وارث
روز بیست و یکم	روزه گرفتن: شب بیست‌ویکم شب زفاف حضرت فاطمه بوده است.[۲۴]

پانویس​

1. ↑ نگاه کنید به: مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۸۸-۱۸۹.
2. ↑ مسعودی، مروج الذهب، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۸۸.
3. ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۴۵.
4. ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۵، ص۴۶.
5. ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۲.
6. ↑ شیخ صدوق، الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۱۲۸.
7. ↑ ملکی تبریزی، المراقبات، ۱۴۱۶ق، ص۲۵-۲۶.
8. ↑ علامه حلی، منتهی المطلب، ۱۴۱۲ق، ج۱۴، ص۱۸.
9. ↑ امام خمینی، استفتائات، ج١، ص۵۱۵.
10. ↑ شیخ مفید، المقنعه، ۱۴۱۰ق، ص۷۴۳-۷۴۴؛ شهید ثانی، الروضه البهیه، مجمع الفکر الاسلامی، ج۴، ص۴۹۱؛ امام خمینی، تحریرالوسیله، دارالعلم، ج۲، ص۵۵۷.
11. ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۱۱۲.
12. ↑ طبرسی، اعلام الوری، ۱۳۹۰ق، ص۲۵۶.
13. ↑ مفید، مسار الشیعة، دارالمفید، ص۴۵.
14. ↑ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۹۵.
15. ↑ خامه‌یار، تخریب زیارتگاه‎‌های اسلامی در کشورهای عربی، ۱۳۹۳ش، ص۲۹ و ۳۰.
16. ↑ مرعشی نجفی، حوادث الایام، ص۵۱ (نسخه الکترونیکی).
17. ↑ مرعشی نجفی، حوادث الایام، ص۲۶ (نسخه الکترونیکی).
18. ↑ مرعشی نجفی، حوادث الایام، ص۴۶ (نسخه الکترونیکی).
19. ↑ مرعشی نجفی، حوادث الایام، ص۳۳ (نسخه الکترونیکی).
20. ↑ سید ابن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۳۱.
21. ↑ سید ابن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۴۱.
22. ↑ سید ابن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۴۲.
23. ↑ سید ابن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۴۳.
24. ↑ سید ابن طاووس، الاقبال، ۱۳۷۶ش، ج۳، ص۹۲.

یادداشت​

1. ↑ ترجمه: خداوند اجر ما را به سبب مصیبتی که از حسین به ما رسیده بزرگ گرداند و ما و شما را از کسانی قرار دهد که در کنار ولیِّ دم او، امام مهدی از خاندان محمد(ع)، به خونخواهی او برمی خیزند.

منابع​

• امام خمینی، سید روح‌الله، تحریرالوسیله، قم، دارالعلم، ۱۳۷۹ش.
• خامه‌‎یار، احمد، تخریب زیارت‌گاه‌‎های اسلامی در کشورهای عربی، قم، دارالاعلام لمدرسة اهل‎البیت(ع)، ۱۳۹۳ش.
• سید ابن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنة، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم، چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۶ش.
• شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم، مجمع الفکر الاسلامی، بی‌تا.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح فضل الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
• علامه حلی، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مشهد، مجمع البحوث الإسلامیة، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
• شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، تهران، کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶ش.
• مرعشی نجفی، سید مهدی، حوادث الایام: گاهشمار تاریخ شیعه، ترجمه علی عطائی اصفهانی (نسخه الکترونیکی منتشر شده توسط مؤسسه فرهنگی-اسلامی شبکة الامامین الحسنین(ع)).
• مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق، اسعد داغر، قم، دار الهجرة، چاپ دوم، ۱۴۰۹ق.
• مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعه، قم، موسسه نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق.
• مفید، محمد بن محمد، الارشاد، تصحیح مؤسسة آل‌البیت، قم، کنگره جهانی شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
• مفید، محمد بن محمد، مسار الشیعه، تحقیق شیخ مهدی، نجف، دارالمفید، بی‌تا.
• ملکی تبریزی، میرزا جواد، المراقبات اعمال السَّنَة، قم، مؤسسة دار الإعتصام للطباعة و النشر، چاپ اول، ۱۴۱۶ق.