شعر شرح و تفسیر غزل شماره 2 دیوان سعدی شیرازی

[هاویر]

تا به گریبان نرسد دستِ مرگ / دست ز دامن نکنیمت رها

تا دستِ احل گریبان مرا نگیرد و زمان مرگ فرا نرسد . ای معشوق ، دست از دامنت برنمی دارم و رهایت نمی کنم .

گریبان = بخشی از جامه که پیرامون گردن قرار گیرد ، یقه

 

[هاویر]

دوست نباشد به حقیقت ، که او / دوست فراموش کند در بلا

آن کسی که دوست را در محنت و گرفتاری فراموش کند ، حقیقتاََ دوست نیست . ( دوست حقیقی نیست )

به حقیقت = حقیقتاََ و واقعاََ

 

[هاویر]

خستگی اندر طلبت راحت است / درد کشیدن به امید دوا

در راه طلب کردن تو هر جراحتی که به طالب وارد آید ، عین راحت است . همچنانکه کسی به امید رسیدن به دارو ، درد را تحمل می کند . مصراع دوم ، تمثیلی است برای تأکید معنی مصراع اول .

خستگی = ریش ، جراحت
راحت = آسایش و آرامش

 

[هاویر]

سر نتوانم که برآرم چو چنگ / ور چو دفم پوست بدرّد قفا

من همانند چنگ قادر به بلند کردن سر و اعتراض کردن نیستم . حتی اگر پوستم بر اثر سیلی ضربه هایی که بر من نواخته می شود مثل دف از هم بدرد .

سر برآوردن = سر را بلند کردن
چنگ = از سازهای زهی قدیم که سری خمیده داشت و با انگشتان می نواختند ( واژه نامه موسیقی ایران زمین )
دف = از خانواده آلات موسیقی ضربی یا کوبه ای است که به آن دایره نیز می گویند
قفا = سیلی ]

*در این بیت شاعر به چنگ و دف تشبیه شده است

 

[هاویر]

هر سحر از عشق دَمی می زنم / روزِ دگر می شنوم بر ملا

هر بامدادی که از عشق سخن می گویم . روز دیگر ، آن اظهار عشق را آشکارا از دیگران می شنوم .

دم زدن = سخن گفتن
برملا = آشکار و ظاهر

 

[هاویر]

قصۀ دردم همه عالَم گرفت / در که نگیرد نَفَسِ آشنا ؟

داستان دردِ عشقم همه جهان را فرا گرفت ، نفسِ آشنا در چه کسی تاثیر نمی کند ؟ ( چه کسی می تواند از تاثیر نفسِ آشنای سعدی در امان بماند ) .

آشنا = یار و دوست

 

[هاویر]

گر برسد ناله سعدی به کوه / کوه بنالد به زبانِ صدا

اگر ناله سعدی به کوه برسد ، کوه با زبان پژواک ، آن ناله را منعکس خواهد کرد . ( کوه هم از نالۀ سعدی متأثر می شود )

صدا = پژواک ، انعکاس صوت