نقد فیلم خورشید

[Maedeh]

خورشید بعد از افتتاحیه توهین آمیز خود البته نکات مثبتی هم در خود دارد. مجیدی با کمک نیما جاویدی (ملبورن، سرخپوست) به‌عنوان فیلمنامه‌نویس در جاگذاری‌های نقاط عطف، گره،تعلیق‌ها و معرفی شخصیت‌هایش خوب عمل می‌کند و همین موضوع و مخصوصا پایان بندی سعادت گرایانه‌اش باعث تعریف برخی منتقدین از این فیلم شده است.

خورشید همچنین تصاویر قابل تاملی نیز می‌آفریند مانند محل زندگی افاغنه و مهاجرینی که در اوج بی‌چیزی خالی از سکنه مانده و گویی مجیدی می‌خواهد بگوید آن‌ها را مجبور به بازگشت به وطنشان کرده‌اند. یا بالا رفتن بچه‌ها از دیوار مدرسه هنگامی‌که مدرسه را پلمپ کرده‌اند. همان بچه‌هایی که به‌دلیل بالا رفتن از دیوار نمی‌توانستند در مدرسه خورشید ثبت نام کنند حال تبدیل به سرکشانی شده‌اند که مدیر مدرسه را از آن وضعیت نجات می‌دهند. یا سکانس آموزش دفاع و حمله به ناظم (جواد عزتی) توسط علی که عطفی است که کارگردان بعدا از این عطف برای بیرون آوردن دختر از بازداشت استفاده می‌کند، اما خورشید متکی به استتیک بصری نیست و در نشان دادن معنا هم خود را ماهر نشان نمی‌دهد.

 

[Maedeh]

خورشید می‌خواهد چیزِ کمی ‌از هردو باشد که درنهایت هیچکدام نصیبش نمی‌شود. استتیک و زیبایی شناسی که ما در فیلم باران و بچه‌های آسمان قبلا شاهدش بودیم نهایتا در اینجا مختوم می‌شود به بازی با نور. همان‌طور که از نام فیلم پیداست، عنصر نور از اهمیت زیادی در فیلم برخوردار است. کارگردان با زیاد و کم کردن روشنایی و نور در طول روایت فیلم، می‌خواهد مقصود و نیتش را غیرمستقیم به مخاطب برساند.

در فیلم خورشید نورپردازی به گونه‌ایست که نشانگر شرایط روحی شخصیت اصلی فیلم یعنی علی است. ما با کم شدن نور و سرد شدن رنگ فیلم حال او را ناراحت و غمگین می‌بینیم و با افزایش نور و تابش خورشید امید تازه‌ای در چشمان و وجودش شاهد هستیم. شاید این تنها نکته مثبت فرمیِ ‌فیلم باشد که سکانس‌های سخت کندن تونل نیز شامل آن است.

 

[Maedeh]

همچنین در سکانسی در مترو ما شاهد رد شدن قطار با پوستر فیلم مغزهای کوچک زنگ زده هستیم که تلویحا اشاره‌ای به منشا کودکان کار با آن فیلم دارد.اما فیلم در معنا چه راهی را انتخاب می‌کند؟ فیلم با تصویر کردن آرزو‌های زیبای کودکانه‌ای که گروگان زیاده‌خواهی و طمع خلافکاران می‌شود شروع شده و مخاطب را به‌دنبال گنجی مادی می‌کشاند اما این کودکان به گنجی بزرگتر دست می‌یابند که نه در آب‌انبار مدرسه که در حیاط و کلاس و دفتر یافتند. خـورشید از این جهت کاملاً سمبلیک و نمادین است، ستیزِ شکل است و معنا.
قهرمان اصلی داستان (علی) پس از مشقت‌های فراوان گنج را می‌یابد، اما وقتی می‌بیند نه‌تنها این چیزی که می‌یابد گنج نیست و برعکس نابود کننده زندگی است (مواد مخدر) آن را سریع در آب غوطه‌ور می‌کند. این گنج بزرگ‌ترین دلیل رنج او و سه دوست دیگرش است و باید نابود شود. از طرفی مدرسه به‌عنوان مرکز مهمی‌ برای آموزش و پرورش کودکان نماد مهمی ‌در فیلم است. مجیدی بر عدم دسترسی کودکان کار به آموزش در مدرسه مانور زیادی می‌دهد. مدیر مدرسه کسی است که با مشقت فراوان از پس هزینه‌های مدرسه بر می‌آید و تمام دلخوشی‌اش جشن خیریه‌ای است که هیچکس در آن حضور نمی‌یابد و حتی از کمک دولتی‌ها هم خسته شده و دست خالی می‌ماند.

 

[Maedeh]

از سوی دیگر همین مدیر قصدِ شرکت در انتخابات شورای شهر دارد تا به قول خودش از آن طریق بتواند مدرسه را سرپا نگه دارد. مدرسه‌ای که در پایان خرابه‌ای خالی از سکنه و متروک می‌شود. کاخ آرزو‌هایی که قبلاً با کتک و تهدید در آن تحصیل می‌کردند اکنون ویرانه‌ایست که سالم شدن زنگ آن نیز به‌دست علی کار ساز نیست و زنگ مدرسه وقتی کسی در آن نیست جز آونگی میان هیچ است.

فیلم خورشید که با ریتمی ‌مناسب و گره افکنی‌های ممتد مخاطبان را پای خود می‌نشاند در پرده سوم انرژی خود را از دست می‌دهد و شور و هیجان مخاطب مبدل به خرده پیرنگ‌هایی می‌شود که در روند داستان تاثیر بسزایی ندارد. مانند حضور طناز طباطبایی به‌عنوان مادرِ علی در تیمارستان که مفهوم چندانی را انتقال نمی‌دهد.

 

[Maedeh]

مجیدی کارگردانی بود که گرچه سوژه‌هایش از طبقات محروم و ضعیف جامعه بودند اما فیلم‌هایش سیاه و تلخ نبودند و شخصیت‌های فیلم‌هایش روحی بزرگ و پاک داشتند که مخاطب را به وادی دیگری می‌کشاند. کارگردانی که به‌دنبال ب×و×س×ه ماهی‌ها بر پاهای علی در بچه‌های آسمان بود، حال تجویزش سعادتمندی‌ای کاذب در فیلم خورشید است.

فیلم خورشید درنهایت فیلمی ‌برای یکبار تماشاست. فیلمی ‌که طی زمان منقضی می‌شود و فراموش، چرا که مولفه‌های اصلی که باعث ماندگار شدن فیلم‌های قبلی می‌شدند را مجیدی در این فیلم استفاده نمی‌کند. وجودمولفه‌هایی که موجب شد آثار مجیدی با آثار مهمی ‌همچون Bicycle Thieves «دزدان دوچرخه» از دسیکا مقایسه شود. مجیدی ضمن واقع‌گرایانه بودن فیلم‌های قبلی خود ویژگی‌هایی همچون بیرون آوردن معنا از دل داستانی ساده را به کار می‌برد اما خورشید نمی‌تواند به آن چیزی که مد نظرش است نزدیک شود.

 

[Maedeh]

فیلم خورشید نه رنگی از رنگ خدا دارد، نه پاکیِ بچه‌های آسمان، نه به ترنم باران گریزی می‌زند و نه به آواز گنجشک‌ها گوش می‌دهد. خورشیدِ مجیدی خاموش است، بی فروغ و سرد.