روان شناسی عوامل مؤثر در شادی خانواده ‌های مذهبی

[هدیه زندگی]

یکی دیگر از عوامل ایجاد شادی و نشاط، گشاده ‌رویی است؛ زیرا خوش ‌رویی کینه ‌ها را می ‌زداید، دل ‌ها را پیوند می‌دهد و جوّ حاکم بر خانواده را شاداب و باطراوت می‌کند.
به گزارش خبرگزاری «حوزه»، معاونت فرهنگی و تبلیغی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در شماره 157 کتاب «ره توشه راهیان نور» ویژه ماه رمضان ۱۴۳۹، به ارائه مقالات در موضوعات گوناگون پرداخته که در شماره های گوناگون تقدیم حضور علاقه مندان می گردد.

اشاره

از ابتدای تاریخ بشر، غم و اندوه، مایه توقف و ایستایی، شادی نیز عامل تحرک و پویایی بوده است. ازاین‌رو، شادزیستن، آرزوی دیرینه آدمی است و ریشه در نهاد انسان دارد. در جامعه غم‌ زده، انرژی افراد صرف اندوه می شود و دیگر فرصتی برای کسب موفقیت باقی نمی ‌ماند. ایجاد خانواده مطلوب نیز نیازمند فضای شادمانی است. برای ایجاد خانواده سالم، راهکارهایی وجود دارد که شادی، یکی از آنهاست. نوشتار حاضر، به بیان عوامل مؤثر در شادکامی و پویایی خانوده‌های مذهبی اختصاص دارد.

الف. بایستگی شادمانی

در دنیای امروز، استرس و تنش‌های روانی، از مشكلات جدی انسان عصر فناوری است، ازاین‌رو، شادی، متاعی گرانبها و نیاز جدی انسان است. شهید مطهری می‌نویسد: «خنده و گریه، ظاهراً از مختصات انسان است... خنده و گریه، مظهر شدیدترین حالات احساسى انسان [است]‏.»[1]

یکی از نیازهای روحی انسان، نشاط و «شادی» است. امام علی7 فرمود: «إِنَّ هَذِهِ‏ الْقُلُوبَ‏ تَمَلُّ‏ كَمَا تَمَلُّ‏ الْأَبْدَانُ‏ فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ‏ الْحِكْمَة؛[2] همانا دل ‌ها خسته می ‌شوند؛ همان‌ گونه‌که بدن ‌ها خسته می ‌شوند. پس، به‌ وسیله سخنان حکمت‌ آمیز و مطالب سودمند، خود را از خستگی بیرون آورید.»

آن حضرت در روایتی دیگر می ‌فرماید: «السُّرُورُ یبْسُطُ النَّفْسَ‏ وَ یثِیرُ النَّشَاطَ؛[3] شادی، باعث انبساط روح و ایجاد نشاط است.»

اسلام، به مقوله خوشی و شادمانی توجه ویژه دارد. شادی همسو با چارچوب ‌های شرعی، منطقی و دور از افراط و تفریط، از شاهكارهای اسلام است. اسلام بهره‌ گیری از شادی را آموزش می ‌دهد؛ تا جایی كه برای تبسم به چهره اهل ایمان و دیگران پاداش قرار داده است و به این ترتیب، به شادی عمق بخشیده، آن را پایدار می ‌نماید. قرآن کریم شادابی و نشاط را لازمه زندگی مؤمنانه دانسته و توصیه می‌ کند که مؤمن باید از نعمت های الهی لذت برده و شاد باشد: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِكَ فَلْیفْرَحُوا هُوَ خَیرٌ مِمَّا یجْمَعُونَ؛[4] بگو: به فضل و رحمت خدا باید خوشحال شوند كه این، از تمام آنچه گردآورى كرده‏ اند، بهتر است.»

 

[هدیه زندگی]

ب. معیار‌های شادی

غم و شادی، به معیار و ارزش هر فرد بستگی دارد. گاهی خوشحالی یک شخص، به عفو و گذشت است و برای دیگری، به انتقام و کینه ‌توزی. برخی شادی را در ارتکاب گناه، شرکت در مجالس گناه و لذت‌ های غیرمشروع می‌دانند و عده‌ای هم شادی حقیقی را در ترک معصیت و بهره‌مندی از لذات مشروع می‌جویند. در آموزه‌های اسلامی، در انجام گناه هیچ‌گونه شادی وجود ندارد.[5] امام صادق7 فرمود: «سزاوار نیست برای مؤمن در مجلسی بنشیند که معصیت خدا در آن می‌شود و او نمی‌تواند جوّ آن را تغییر دهد.»[6] شادی واقعی، در اطاعت خدا نمود پیدا می‌کند؛ چنان‌که علی7 می‌فرماید: «سُرُورُ الْمُؤْمِنِ‏ بِطَاعَةِ رَبِّهِ‏ وَ حُزْنُهُ‏ عَلَى‏ ذَنْبِه؛[7] شادی مؤمن، به طاعت پروردگارش می‌باشد و حزنش بر گناه و عصیان است‌.» ازاین‌رو،اجتناب از گناه، عامل مهمّ شادی است؛ زیرا لذت و خوشی، همیشه در انجام‎دادن یک کار نیست؛ بلکه زمانی هم در پرهیزکردن از یک عمل است.

آخرت‌مداری نیز از معیارهای مهمّ شادی است. امام صادق7 فرمود: «شادی، به سه خصلت است: وفاداری، رعایت حقوق دیگران و ایستادگی در گرفتاری‌ها و مشکلات.»[8] حضرت علی7 فرمود: «فَلْیكُنْ‏ سُرُورُكَ‏ بِمَا نِلْتَهُ مِنْ آخِرَتِكَ وَ لْیكُنْ أَسَفُكَ عَلَى مَا فَاتَكَ مِنْهَا؛[9] باید شادی تو، به جهت آنچه برای آخرت انجام داده‌ای و حزن و غمت، برای محرومیت از آن باشد.»

یکی ازمعیار‌های مهمّ شادی، امیدواری است. امید، به زندگی انسان معنا می‌بخشد و هنگام مشكلات، ناملایمات، رنج‌ها و اندوه‌، از فروپاشی روانی انسان جلوگیری می‌كند. از سوی دیگر، منشأ اصلی امید نیز شیرین‌كامی و راحتی است كه برای خود انسان حاصل شود.[10] بر این اساس، اسلام جهت آرامش و شادی، امید به رحمت الهی را مطرح نموده و انسان را از ناامیدی نهی کرده است؛ «بگو: ای بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده‌اید! از رحمت خداوند ناامید نشوید.»[11] پیامبر اکرم9 می‌فرماید: «امیدواری‌، رحمتی از طرف خداوند برای امت من است‌. اگر امیدواری نبود‌، مادری فرزند خود را شیر نمی‌داد و کشاورزی درختی نمی‌کاشت.»[12]