معرفی خلافت عباسی

[CANDY]

عباسیان با بیش از ۵۰۰ سال حکمرانی از سال ۱۳۲ تا ۶۵۶ هجری قمری، طولانی‌ترین و یکی از تاثیرگذارترین سلسله‌های حکومتی تاریخ اسلام محسوب می‌شوند.

بنی‌عباس یا عباسیان، سلسله‌ای از خلافت اسلامی بودند که خود را از نسل عباس بن عبدالمطلب، عموی پیامبر، می‌دانستند و مدت ۵۰۰ سال بر منطقه فعلی خاورمیانه حکومت کردند. علی بن عبدالله بن عباس که اولین‌بار تصمیم گرفت فعالیت سیاسی را در این زمینه آغاز کند، عقیده داشت به امامت بنی‌هاشم انتخاب شده است و برای دست‌یابی به هدف خود، تلاش بسیار کرد. او در راه مبارزه، چندین بار به زندان افتاد؛ اما سرانجام فرصت نیافت به هدف خود دست یابد. داعیان عباسی بعد از او راهش را ادامه دادند تا سرانجام ابومسلم خراسانی، قدرتمندترین داعی عباسی، در سال ۱۲۹ هجری قمری علیه مروانیان قیام کرد، آن‌ها را شکست داد و عباسیان را در سال ۱۳۲ به قدرت رساند.

عباسیان چه کسانی بودند؟​

عباسیان یا بنی‌عباس، بعد از دوره خلافت پیامبر و بعد از امویان، سومین خلافت اسلامی را تشکیل دادند. آن‌ها از نوادگان «عباس بن عبدالمطلب»، عموی پیامبر بودند و نام این سلسله از نام جد آن‌ها «عباس» گرفته شد. خلفای عباسی با قیام سیاه‌جامگان، علیه خلافت اموی به حکومت رسیدند. آن‌ها ابتدا حکومت خود را در کوفه تشکیل دادند، سپس مقر حکومت توسط منصور در سال ۱۴۵ هجری قمری به بغداد منتقل شد.

خلیفه منصور شهر بغداد را بنا نهاد که بعدها با تاسیس «بیت‌الحکمه» به مرکز علم، دانش و فرهنگ اسلامی تبدیل شد و آوازه آن به‌عنوان مرکز علم آموزی به سراسر جهان رسید. خلفای عباسی در دوره اول حکومت خود با انتخاب وزیران ایرانی جهت اداره سرزمین‌های خود، آداب و رسوم ایرانیان در اداره مملکت را پذیرفتند و از آن استفاده کردند. آن‌ها به واسطه به کارگیری افراد شایسته و نخبه در امور کشورداری به پیشرفت قابل‌ملاحظه‌ای دست یافتند.

خلافت عباسی سومین خلافت اسلامی بعد از پیامبر اسلام بود
خلفای عباسی به مرور، ایرانیان را از خود دور کردند و همین امر سبب تجزیه قلمروی آن‌ها شد. آن‌ها به‌ناچار حکومت اندلس (Anddelos- اسپانیا و پرتغال امروزی) را در سال ۱۲۸ هجری قمری به امویان واگذار کردند. همچنین مراکش را به سلسله ادریسیان، آفریقا و سیسیل را در سال ۱۸۴ هجری قمری به اغلبیان و خراسان را به‌همراه ماوراالنهر در سال ۲۶۱ به سامانیان و صفاریان واگذاشتند. مصر را نیز شیعیان اسماعیلی در دست گرفتند.

 

[CANDY]

تشکیل سلسله آل بویه (۳۲۲ تا ۴۴۸ هجری قمری) و سلجوقیان (۴۴۷ تا ۵۹۰ هجری قمری) قدرت خلفای عباسی را تهدید کرد. آل بویه در زمان حکومت خلیفه مستکفی بر بغداد حاکم شدند و سلجوقیان نیز در عهد خلافت القائم، بر بغداد سلطه داشتند.

خلافت عباسی سرانجام با پادشاهی مغولان تهدید شد و در دوره خلافت المستعصم بالله با حمله هلاکو به ایران و قتل خلیفه به‌پایان رسید. بعد از پایان سلسله عباسیان در بغداد، پایتخت این سلسله به قاهره مصر منتقل شد. دودمان عباسی با وجود عدم قدرت سیاسی، همچنان تا پایان سال ۹۲۳ هجری قمری زیر نظر مملوکان مصر حکومت کردند و در این سال با فتح مصر توسط عثمانی‌ها، سلسله عباسی در مصر نیز برانداخته شد.

تاریخچه عباسیان​

نهضت عباسیان علیه حکومت بنی‌امیه شکل گرفت. ظلم و ستم بنی‌امیه و برتری نژاد عرب بر دیگر نژادها به‌ویژه عجم‌ها، اختلاف در بین قابل عرب عدنان و قحطانی و شکل‌گیری قیام‌های مختلف در مناطق شرقی خلافت از مهم‌ترین دلایل ضعف امویان بود که زمینه را برای قیام عباسیان و و پیروزی آن‌ها فراهم می‌کرد.عباسیان از فرزندان عباس بن عبدالمطلب، عموی پیامبر بودند. علی، بن عبدالله بن عباس، به‌علت مخالفت با بنی‌امیه در دوره ولید بن عبدالملک، دوبار به زندان افتاد. او بعد از رهایی از زندان، به روستایی به نام حمیمه (روستایی در جنوب بحرالمیت) رفت که در مسیر کاروان‌های حج قرار داشت و از عراق و مرکز خلافت بنی‌امیه در کوفه دور بود. موقعیت حمیمه سبب شد که عباسیان زمینه‌ساز یکی از مهم‌ترین تحولات در تاریخی سیاسی اسلام شوند.

درباره چگونگی آغاز دعوت عباسیان و تصمیم محمد بن علی برای دعوی امامت، روایات متنوعی وجود دارد که تشخیص صحت آن‌ها آسان نیست؛ اما آنچه مورد قبول اکثریت قرار دارد، این است که آن‌ها خود را وارث «محمد بن حنفیه» می‌دانستند و مدعی بودند خلافت را از او به ارث برده‌اند. نظر آن‌ها بر این اساس استوار است که پیروان شیعه کیسانی، عقیده دارند امامت بعد از امام حسین (ع)، حق محمد حنفیه بود و این حق بعد از او به فرزندش «ابوهاشم عبدالله» و بعد از او به محمد بن علی بن عبدالله بن عباس رسید.

دعوت عباسی در خراسان بیشترین توفیق را داشت و سراسر خراسان را دربر گرفت
دعوت عباسی از کوفه آغاز شد و کمترین پیروزی را در این شهر کسب کرد. خراسان تنها جایی بود که مردم آن اهل اندیشه و پیرو خاندان پیامبر بودند. محمد بن علی خراسان را برای دعوت عباسیان انتخاب کرد؛ زیرا خشونت امویان در خراسان بیشتر بود و سیاست آن‌ها بر برتری عرب بر عجم و تحقیر اقوام و ملل دیگر استوار بود. علاوه بر این، مردم خراسان متمایل به شیعه بودند و عباسیان می‌توانستند از قدرت شیعیان به نفع خود استفاده کنند.

 

[CANDY]

روایات تاریخی نشان می‌دهد که ایرانیان به‌ویژه اهالی خراسان در برابر دعوت عباسی گشاده‌رویی داشتند. شواهد حاکی از آن است که علاقه ایرانیان به خاندان پیامبر از روی اخلاص محض نبود؛ بلکه آن‌ها برای رهایی از سیادت خلفای بنی‌امیه به آن روی ‌آوردند و این اهداف، ایرانی‌ها را به‌سمت همکاری با عباسیان جذب کرد؛ زیرا هر دوی آن‌ها دشمنی مشترک به نام امویان داشتند. داعیان عباسی کار خود را در لباس بازرگان، از شهر مرو آغاز کردند و سپس به جرجان و دیگر شهرهای خراسان رفتند. در مدت کوتاهی هواداران فراوانی دور عباسیان جمع شدند و آن‌ها تشکیلاتی برای تبلیغات گسترده‌تر تشکیل دادند.

محمد بن علی در سال ۱۲۵ هجری قمری درگذشت و سران دعوت عباسی با فرزند او ابراهیم بیعت کردند. ابراهیم با رفع محدودیت‌های ایجاد شده توسط پدرش، ضمن تقویت روحیه پیروان خود، به آن‌ها اعلام کرد که قیام در سال ۱۳۰ هجری قمری به‌طور رسمی آغاز می‌شود. او دستور داد پرچم سیاه (پرچم پیامبر اسلام) را در خراسان نصب و جامه سیاه به تن کنند. در این دوره، هم‌زمان با دعوت عباسی، شورش‌های خوارج در عراق و حجاز آغاز شد و دامنه آشوب آن تمامی ارمنستان و آذربایجان را فراگرفت و امویان را تا سال ۱۳۲ هجری قمری به خود مشغول کرد.

ابومسلم خراسانی مهم‌ترین داعی عباسی بود که در رساندن خلیفه به قدرت، نقشی پررنگ داشت. از تبار او اطلاع خاصی در دست نیست؛ برخی او را از فرزندان بزرگمهر و عده‌ای دیگر از موالیان عرب می‌دانند. ابومسلم به دستور ابراهیم برای نشر دعوت عباسی به مرو رفت. ابراهیم که ابومسلم را با سیاست به این سمت برگزیده بود، او را به ادراه امور تبلیغی نهضت در خراسان، سیستان، کرمان، جرجان، قومس، ری، اصفهان و همدان گذاشت و ابوسلمه خلال، دیگر داعی عباسی را به اداره امور عراق، جزیره و شام گماشت.

ابومسلم خراسانی مهم‌ترین داعی عباسی بود و بیشترین تاثیر را در پیروزی عباسیان داشت
ابومسلم در بهار سال ۱۲۹ هجری قمری با ۷۰٬۰۰۰ نفر از یاران خود، به بهانه حج، از مرو بیرون رفت و خود را از نسا به قومس رساند و مبلغان دیگر را به جاهای دیگر خراسان فرستاد. سرانجام در ۲۵ رمضان سال ۱۲۹ پرچم سیاه عباسیان را در دهکده سفیدنج (نزدیک مرو) برافراشتند و دعوت آن‌ها رسمی‌ شد. پیروان ابومسلم از ۶۰ شهر به سفیدنج رفتند و با او بیعت کردند. او موفق شد سپاهی ۷٬۰۰۰ نفری از هرات، پوشنگ، مرورود، طالقان، نیشابور، سرخس، بلخ، چغانیان، تخارستان، ختلان‌، کش و نخشب فراهم کند.

 

[CANDY]

امویان که خطر را حس کرده بودند، کوشیدند بر ضد ابومسلم متحد شوند؛ اما موفق نشدند. اولین رویارویی سیاه‌جامگان و نصر بن سیار، فرمانده امویان خراسان، در ۱۳ شوال سال ۱۲۹ هجری قمری روی داد که با شکست امویان به پایان رسید. ابومسلم در سال ۱۳۰ هجری قمری مقر حکمرانان اموی در مرو را فتح کرد و به‌دنبال آن شهرهای دیگر خراسان نیز به تصرف یاران او درآمد. با مرگ نصر، شیرازه امور خراسان از دست امویان خارج شد. ابراهیم در سال ۱۳۱ هجری قمری، نامه‌ای برای ابومسلم نوشت؛ اما نامه به دست مروان بن محمد افتاد، به این ترتیب ابراهیم لو رفت، دستگیر شد و در سال ۱۳۲ هجری قمری او را کشتند.

بزرگان خاندان عباسی در محرم سال ۱۳۲ هجری قمری وارد کوفه شدند؛ اما ورود آن‌ها مخفی ماند تا سپاه ابومسلم خراسانی به فرماندهی حسن بن قحطبه به کوفه رسید. ابوسلمه خلال عامل اموی کوفه را بیرون راند و عبدالله بن محمد، با لقب سفاح، به‌عنوان اولین خلیفه عباسی برگزیده شد.

حکومت عباسیان بر پایه اوضاع سیاسی و اقتدار خلفا به چهار دوره تقسیم می‌شود.

• دوره اول: از سال ۱۳۲ تا ۲۳۲ هجری قمری که ۱۰۰ سال اول این حکومت را تشکیل می‌داد؛ قدرت خلیفه در این دوره زیاد بود و سلسله عباسی نیز رو به گسترش و پیشرفت بودند. این دوره از ابتدا تا پایان خلافت خلیفه الواثق‌بالله را دربرمی‌گرفت و دوران شکوفایی عباسیان محسوب می‌شود.
• دوره دوم: از سال ۲۳۲ تا ۳۳۴ هجری قمری را شامل می‌شود که ترکان آسیا میانه سبب تضعیف حکومت شدند. این دوره از خلافت متوکل عباسی آغاز شد و تا میانه خلافت مستکفی به طول انجامید و به دوران زوال عباسیان مشهور است.
• دوره سوم: از سال ۳۳۴ هجری قمری آغاز شد و تا سال ۴۴۷ تداوم داشت. در این دوره حاکمان پارسی آل‌بویه و غزنویان بر خلفا مسلط شدند. این دوره از میانه خلافت مستکفی آغاز شد و در میانه خلافت القائم‌بالله پایان یافت.
• دوره چهارم: از سال ۴۴۷ آغاز شد و تا ۶۵۶ هجری قمری ادامه یافت. در این دوره سلجوقیان و خوارزمشاهیان به قدرت رسیدند و مغولان با کشتن مستعصم، به خلافت بنی‌عباس پایان دادند.