جهنم سقوط | نقد و بررسی فیلم Antichrist

[Maedeh]

“ضد مسیح” اثری عجیب و پیچیده از فیلمساز دانمارکی، لارس فون تریه است. فیلمی که اولین قسمت از سه گانه چهارم فون تریه بنام افسردگی بوده و می‌توان ارتباط آن را به صورت زنجیروار با سه اثر قبلی او هم مرتبط دانست. این رابطه‌ی همگن در مورد فردیت زن بوده و از “رقصنده در تاریکی”، محوریت مرکزی مادینگی در آثار او نقش داشته تا اینکه این مسیر با “داگویل” و “مندرلی” ادامه پیدا کرده و سپس به “ضد مسیح” و “مالیخولیا” و “نیمفومانیاک” می‌رسد. نقطه‌ی مشترک در این شش فیلم تحلیل امر وجود و فردیت زنان می‌باشد که درگیر و دار محیط بسیط خود گرفتارند و به شکل‌های گوناگون، مورد هجمه و تعرض و تسلسل و پوچی قرار می‌گیرند. با اینکه نوع بیان این پارامترها در هر اثر مختص به جهان خود است اما در کلیت سوار بر یک مضمون ثابت می‌باشند. زنی تنها که با ضعف‌های جسمی‌اش باید در “رقصنده در تاریکی” نقش مادرانگی‌اش را به شکل بلقوه ارائه بدهد و یا این زنانگی پیچیده همچون در “داگویل” و “مندرلی” وارد فضایی گمشده می‌شود و به دنبال هویت جدید است. اما در سه گانه‌ی افسردگی مسئله کمی فرق دارد. در این سه فیلم فون تریه به دنبال امر مادینگی و رابطه‌ای دیالیکتیک بین زن و جهان اطرافش است و بیشتر به سمت موتیف‌های روانکاوی پیش می‌رود. از دل چنین پرداختی، ذات پیچیده‌ی پارانویک زن در «ضد مسیح» به وجود می‌آید و سپس وضعیت بغرنج‌تر گشته و به تسلسل مادینگیِ زمین و پایان هستی گره خورده (مالیخولیا) و در پایانِ این سه گانه همه چیز به ابتذال ابژه و نمادین شدن ساحت وجود می‌رسد(نیمفومانیاک)

«ضد مسیح» در ظاهر پیرنگ ساده‌ای دارد. یک زوج کودکشان را بر اثر یک حادثه از دست می‌دهند و سپس باید در این بحران ایجاد شده دست و پنجه نرم کنند تا جایی که محوریت درام بر دور پرسناژ زن می‌چرخد. فیلم به صورت بخش‌بندی شده در شش قسمت روایت می‌گردد. یعنی مقدمه، فصل اول: “اندوه”، فصل دوم: “درد”، فصل سوم: “یاس”، فصل چهارم: “سه گدا” و در نهایت خاتمه.

 

[Maedeh]

فیلمساز با این فاصله گذاری می‌خواهد روند درامش را به طور تقطیع وار تئوریزه نماید اما فیلم با این وجود اپیزودیک نیست، بلکه فون تریه یک آگاهی از پیش تعیین شده به مخاطبش داده و سپس با طی کردن روند تکاملی به منزلگاه پایانی‌اش دست میابد. سکانس اول فیلم با حالتی اسلوموشن شروع گشته و با تقابلی دراماتیک بین تصویری اروتیک و کشته شدن کودک، با آن ضرباهنگ آهسته‌اش و موسیقی کلاسیک Lascia Ch'io Pianga اثر فردریش هندل، گویی می‌خواهد یک نوستالژی شیرین بسازد اما بطن جریانی که در تصویر می‌بینیم اتفاقا بسیار تلخ است. چنین موتیف‌های پارادوکسیکالی همیشه در فرم بیانی سینمای فون تریه به کرار جریان دارد و این نگرش پر از تضاد این فیلمسازِ ساختارگریز و پست‌مدرن، یک نگاه تالیفی موجز را به وجود می‌آورد. زن و مرد که تا پایان اثر بدون نام باقی می‌مانند داخل حمام و زیر دوش آب در حال معاشقه هستند و در تدوینی موازی کودک آنها از تختش جدا شده و به شوق بارش فریبنده‌ی برف، از پنجره به خیابان سقوط می‌کند. همین قسمت ابتدایی فیلم را می‌توان مثال بارزی برای فاصله گذاری میان نمایش پورنوگرافی و امر اروتیسیسم دانست.

 

[Maedeh]

فیلمساز در پس تصویر برهنگی خود به جای اینکه روایتش همچون یک پلان %%%%، دکوراتیو باشد از دل آن یک چالش می‌آفریند و این همان حجت هنر اروتیک است، با اینکه حتی در مدار نمایش عریانگری‌اش دست به پرده گشایی و برهنگی تمام عیار بزند. قسمت‌های مختلف فیلم روایت را با ضرباهنگی هماهنگ رو به جلو برده و فیلمساز در فرم منحصر به فرد خود با استفاده از لرزش‌های دوربین روی دستش، هم از دیدگاه بصری دفرم شده بحره می‌برد و هم منطق درامش با آن سبک دوربین، نامتعارف بودن و ناممکن شدن سوژه را می‌رساند. «ضد مسیح» اساساً درباره‌ی امر ناممکن بودن سوژه‌ای است که در اختلاط ابژکتیو گیر کرده و اتمسفر پارانویایی و خشنش، برآیندی می‌شود برای عدم قطعیت زمان. در پایان فیلم بر روی تصویر می‌بینیم که اثر به آندری تارکوفسکی تقدیم شده است. مخاطب با رویت این نوشته این سئوال برایش پیش می‌آید که این فیلم با آن رویکرد عجیب و اروتیکش چه ربطی به تارکوفسکی عرفان‌گرا دارد؟!! در این نکته فون تریه جدا از علاقه‌ی شخصی‌اش به این فیلمساز روس با یک حرکت هوشمندانه نگرش جهانش را به موازات دنیای تلویحی تارکوفسکی قرار می‌دهد. در ضد مسیح ابژه وارد فازی از گسست زمان شده و سوژه‌اش همانطور که اشاره کردیم درگیر امری ناممکن می‌گردد. این موتیف به طور دقیق ستون‌های اصلی سینمای تارکوفسکی به حساب می‌آید. در جهان این فیلمساز زمان بوسیله‌ی رویکردی فرمالیستی و واگرا، ارتباطش بین ابژه و سوژه در نوسان قرار دارد؛ دقیقاً مانند اتفاقی که در «ضد مسیح» می‌افتد. پارامتر دیگری که فون تریه در این فیلمش به المان‌های دغدغه‌مدار تارکوفسکی نزدیک کرده، رویکرد ناتورالیستی و رابطه‌ی دیالیکتیکی بین انسان و طبیعت است.