مذهبی آیه اعتداء

[ایرما]

آیه اعتداء

مشخصات آیه
اطلاعات محتوایی
نام آیه	اعتداء
واقع در سوره	بقره
شماره آیه	۱۹۴
جزء	۲
موضوع	فقهی - اخلاقی
درباره	مشروع بودن پاسخ به دشمنِ متجاوز، حتی در ماه حرام

آیه اِعْتِداء صد و نود و چهارمین آیه سوره بقره درباره مشروع بودن پاسخ به دشمنِ متجاوز، حتی در ماه حرام. در اسلام، جنگ در چهار ماه قمری حرام است. از این آیه در فقه، قاعده‎ اعتداء استنباط شده که در باب‎های مختلف فقهی مورد استفاده است.

متن آیه​

الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ ۚ فَمَنِ اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَىٰ عَلَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ(۱۹۴)

---

ماه‌های حرام را در مقابل ماه‌های حرام قرار دهید، که اگر حرمت آن را نگاه نداشته و با شما قتال کنند شما نیز قصاص کنید. هر که به ستم بر شما دست دراز کند او را از پای در آورید به قدر ستمی که به شما رسانده است، و از خدا پروا کنید و بدانید که خدا با پرهیزکاران است.

مفهوم‌شناسی​

واژه اعتداء برگرفته از کلمه عدو به‌معنای تجاوزگری به انگیزه سیطره‌یافتن معنا شده است.[۱]
آیه اعتداء آیه ۱۹۴ سوره بقره درباره مشروع بودن تقابل با دشمن تجاوزگر در ماه‎های حرام است.[۲]
ماه‌های حرام به چهار ماه محرم، رجب، ذی القعده و ذی‌الحجه گفته‌اند که جنگیدن در آن حرام دانسته شده،[۳] اما جنگ دفاعی در این چند ماه بنابر این آیه جایز و مشروع دانسته شده است.[۴]
آیه به این نکته اشاره دارد که شکستن حرمت هر چیزی که در دین حرمت دارد از جمله ماه حرام، خانه خدا، جان، آبرو باعث می‎شود قصاص و تلافی کردن مشروع باشد.[۵]

شأن نزول​

در سال ششم هجرت که پیمان صلح حدیبیه امضا شد پیامبر(ص) و اصحاب برای شرکت در مراسم حج به منطقه حدیبیه رسیدند. مشرکان در آن‌جا با اهانت به پیامبر و اصحاب و پرتاب سنگ و تیر به آنان، مانع ورود مسلمین به مکه شدند. به تلافیِ این رفتار مشرکان و عدم رعایت حرمت ماه ذی القعده، این آیه نازل شد.[۶]

قاعده فقهی​

آیه اعتدا در ابواب متعدد فقهی از جمله حج، جهاد، قصاص، غصب و بیع مورد استناد قرار گرفته است.[۷] از این آیه قاعده فقهی اعتداء برداشت شده است.[۸]
این قاعده در مسأله حج بدین‌گونه است که اگر کسی در مسجدالحرام، مرتکب جنایتی شود در همان‌جا قصاص می‎شود، ولی اگر در بیرون از مسجدالحرام مرتکب جنایت شود و به خانه خدا پناه ببرد، تا وقتی از مسجد بیرون نیاید، قصاص نمی‎شود.[۹]

پانویس​

1. ↑ مختار عمر، معجم اللغة العربیة المعاصرة، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۴۷۲.
2. ↑ طباطبایی، تفسیر المیزان، الاعلمی، ج۲، ص۶۳.
3. ↑ مشکینی، تفسیر روان، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۳۰
4. ↑ برجی، ترور و دفاع مشروع، ۱۳۸۶ش، ص۵۲.
5. ↑ مشکینی، تفسیر روان، ۱۳۹۲ش، ج۱، ص۲۰۶.
6. ↑ طباطبایی، المیزان، الاعلمی، ج۲، ص۶۳.
7. ↑ حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۴۴۱؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۹۸۱م، ج۲۱، ص۳۲؛ طوسی، الخلاف، نشر اسلامی، ج۵، ص۱۹۳؛ طوسی، المبسوط، ۱۳۸۷ق، ج۳، ص۶۰.
8. ↑ کاشف الغطاء، أنوار الفقاهة (کتاب المکاسب)، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۱۲۴.
9. ↑ حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۳۷۴ش، ج۸، ص۴۴۱.

منابع​

• مختار عمر، احمد، معجم اللغة العربیة المعاصرة، بی‎جا، عالم الکتاب، ۱۴۲۹ق.
• برجی، یعقوبعلی، ترور و دفاع مشروع، قم، زمزم هدایت، ۱۳۸۶ش.
• حلی، حسن بن یوسف، تذکرة الفقهاء، قم، موسسه آل البیت، ۱۳۷۴ش.
• طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، بیروت، الاعلمی، بی‎تا.
• طوسی، محمد بن حسن،الخلاف، قم، نشر اسلامی، بی‌تا.
• طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تهران، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ۱۳۸۷ق.
• کاشف الغطاء، حسن، أنوار الفقاهة (کتاب المکاسب)، نجف، کاشف الغطاء العامه، ۱۴۲۲ق.
• نجفی، محمدبن حسن، جواهر الکلام، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۱۹۸۱م.
• مشکینی، علی، تفسیر روان، قم، دارالحدیث، ۱۳۹۲ش.