Thumbelina
رمانیکی پیشرو
پرسنل مدیریت
مقام‌دار آزمایشی
مدیر
- نام هنری
- الینا فری
- آزمایشی
- مدیرتالار آموزش
- شناسه کاربر
- 3925
- تاریخ ثبت‌نام
- 2023-01-14
- آخرین بازدید
- موضوعات
- 438
- نوشته‌ها
- 573
- پسندها
- 465
- امتیازها
- 278
- محل سکونت
- سرزمین پریان
تاریخچه‌ای مختصر درباره نوشتن داستانهای تخیلی
می‌توان از اولین کتاب‌های منتشر شده در ژانر تخیلی، کتاب «سفرهای گالیور» نوشته جاناتان سوییفت را معرفی کرد که در سال ۱۷۳۵ منتشر شد. پس از این در سال ۱۷۵۲ کتابی با عنوان «میکرومگاس» که گفته می‌شود تقلیدی از کتاب سفرهای گالیور است، منتشر می‌شود؛ داستان کوتاهی مربوط به موجودی که اهل یکی از سیارات چرخان به دور ستاره‌ای به اسم سیروس، که به زمین سفر میکند.
اثر بعدی در سال ۱۷۷۱ از لویی سباستین مرسیه است، با نام «خاطرات سال دو هزار و پانصد» که داستان در سال ۲۴۴۰ اتفاق افتاده و ماجراهای یک مرد ناشناس را توصیف میکند که در زمان بی‌عدالتی پاریس، به خواب می‌رود و خود را در پاریس آینده می‌یابد. این اولین اثری بود که یک آرمان‌شهر را بر روی زمین در آینده فرض می‌کرد. این کتاب به سرعت توسط رژیم باستانی فرانسه ممنوع شد، اما باوجود این محدودیت، کتاب مرسیه به پرفروش‌های بین‌المللی تبدیل شد.
در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در سال ۱۸۱۸ مری شلی با انتشار کتاب «فرانکشتاین» گام بزرگ بعدی را در تکامل داستانهای تخیلی برداشت. شلی را به عنوان «مادر داستانهای علمی-تخیلی» که بر طرح داستانی نوآورانه تاکید دارد، می‌شناسند. یکی دیگر از پیشگامان مهم قرن نوزدهم، ادگارآلن‌پو بود که آثار بسیاری نوشت که برخی از آن‌ها در دسته‌ی تخیلی طبقه‌بندی می‌شوند. «حقه بالن» در سال ۱۸۴۴، که در اصل در نیویورک سان منتشر شد، تنها نمونه‌ای از توانایی پو در ارائه توضیحات فنی دقیق با هدف گمراه کردن و تحت تاثیر قرار دادن افراد ساده لوح است.
مهم‌تر از پو در شکل‌گیری این ژانر، ژول ورن، مخترع داستانهای علمی-تخیلی بود. اولین رمان ورن، «پاریس در قرن بیستم» که در سال ۱۸۶۳ نوشته شد اما تا سال ۱۹۹۴ منتشر نشد؛ در دهه ۱۹۶۰ می‌گذرد و حاوی برخی از دقیق‌ترین پیش‌بینی‌های او است؛ قطارهای مرتفع، اتومبیل، ماشین‌های فکس و کامپیوتر. پس از این کتاب، روی کتاب «پنج هفته در بالن» کار کرد. در این سری خواننده با بالن‌ها، زیردریایی‌ها، قطارها، فیل‌های مکانیکی و بسیاری دیگر از شگفتی‌های مهندسی آشنا می‌شود که همگی با دقت فنی و طنز بی‌نظیری توصیف شده‌اند.
همانطور که از مطالعه تاریخ ادبیات گمانه‌زن متوجه می‌شویم آثار تخیلی همگی گوشه‌ای از جهان واقعی را دربر‌می‌گیرند و با خیال نویسنده تلفیق و اثری ماندگار خلق می‌شود. داستانهای تخیلی هم مانند دیگر آثار در سال‌‌های مختلف تحت تاثیر فناوری‌های جدید و اختراعات نوین بودهاند و مفاهیم زمانه خود را به گونه‌ای تازه بیان می‌کنند.
داستان تخیلی چه چیزی را بر خواننده مشخص میکند؟
داستان تخیلی مانند نگه‌داشتن آینهای مقابل خوانندگان است، مانند آینهای که نامادری سفیدبرفی از آن برای نمایش حقایق استفاده می‌کرد؛ اما با این تفاوت که به خواننده مفاهیمی از آینده، ایده‌ها، حدس، گمان‌ها، دنیای موازی و حتی خیالی را نشان می‌دهد. دنیای چون دنیای جادوگران هری پاتر، حدس و گمان‌هایی مانند وجود بیگانگانی بر سیارات دیگر و…
در بیان کلی؛ داستانهای تخیلی، واقعیتی متفاوت از آنچه که ما می‌شناسیم را به اشتراک می‌گذارند.
نویسندگان چگونه به این ایده‌ها رسیده‌اند؟
گاهی با طرح یک سوال و یا اتفاقی که در جهان واقعی می‌افتد طرح یک داستان تخیلی شکل می‌گیرد.
به گفته راس کولسون نویسنده:
داستانهای تخیلی قالب امنی برای نویسنده‌اند که در آن به مسائل مهم بپردازد. منظور از امن این است که می‌توان به مسائل حساس شخصی، معنوی، سیاسی و اجتماعی پرداخت و چون داستان در دنیایی دور و با موجوداتی بیگانه روایت می‌شود، خواننده احساس نمی‌کند که مورد حمله قرار گرفته و یا موعظه شده است.
او در ادامه بیان میکند که:
داستانهای تخیلی با در نظر گرفتن احتمالات خارج از تجربه عادی ما، ذهن را گسترش می‌دهند؛ این نه تنها آنچه هست را بررسی میکند، بلکه آنچه را که ممکن است باشد یا می‌تواند باشد را بررسی میکند.
ژول رون که او را پدر ادبیات علمی-تخیلی مدرن می‌دانند در دورانی کتاب «سفر به مرکز زمین» را نگاشت که این تئوری مبنی بر توخالی بودن زمین در اروپای قرن ۱۹ مطرح شده بود و همچنین علاقه عمومی به رشد زمین‌شناسی و تکامل در آن زمان وجود داشت. این کتاب یکی از داستانهای خارق‌العاده ژول ورن است.
جورج اورول نویسنده کتاب معروف «قلعه حیوانات» از به قدرت رسیدن دیکتاتوری‌هایی مانند هیتلر و استالین الهام گرفت، او از سیر تاریخی استفاده کرد تا بررسی کند اگر این موضوع حتی فراتر می‌رفت چه اتفاقاتی برای جهان می‌افتاد و این موضوع سبب خلق کتاب «۱۹۸۴» شد.
در کتاب «دور دنیا در هشتاد روز» این پرسش مطرح می‌شود که «اگر به جای ۴۰ ماه ۸۰ روز دور دنیا را گشتم چه؟»
کتاب «فرانکشتین» مری شلی می‌پرسد: «اگر بشریت راهی برای ایجاد زندگی بعد از مرگ پیدا کند چه می‌شود؟»
یا در کتاب دیگر «تواریخ مریخی» از ری بردبری نویسنده می‌پرسد: «اگر انسان‌ها در سیاره سرخ ساکن شوند زندگی چگونه خواهد بود؟»
«جنگ جهانی» اثر اچ جی ولز این پرسش مطرح می‌شود که «اگر جامعه بشری مورد هجوم بیگانگان از نظر تکنولوژی پیشرفته قرار گیرند چه اتفاقی می‌افتد؟»
این نکته را نباید فراموش کرد که خارق‌العاده‌ترین کتاب‌ها و داستان‌هایی که می‌شناسیم هنوز هم بازتابی از پرسش‌ها و گره‌های دنیای واقعی‌اند.
چرا کتاب‌های تخیلی بنویسیم؟ چرا دنیایی از تصورات خود بسازیم و از خوانندگان دعوت کنیم تا وارد آن شوند؟
در مصاحبه ای از لاین بنکس (نویسنده داستان ماجراهای شاه میداس) این سوال پرسیده می‌شود که چرا داستان تخیلی را یکی از مهم‌ترین ژانرها می‌داند؟
او در پاسخ می‌گوید:
«زیرا تنها ژانری است که به طور کاملا خاص به تاثیرات تغییر بر انسان‌ها چه در سطح فردی و چه در سطح اجتماعی می‌پردازد.»
داستانهای تخیلی این قدرت را دارند که حس شگفتی را در خواننده زنده کنند. می‌توانند خواننده را به مکان‌های جادویی ببرند. این دست از داستان‌ها مخاطب را از خواب بیدار می‌کنند؛ درست وقتی که در زندگی روزمره در حال غرق شدن هستند. داستانهای تخیلی با اختیار دادن به تخیل، خواننده را از قید و بند آزاد می‌کنند و به این معنی نیست که خواننده با این داستان‌ها از واقعیت فرار کند. پیش‌تر گفتیم که داستانهای تخیلی همچنان بازتابی از واقعیت‌اند. این داستان‌ها با موضوعات مهمی مانند نژادپرستی، سیاست، جنگ و فناوری همراه‌اند و تاثیر این مسائل را بر زندگی انسان را بررسی میکند
انواع ژانرهای زیرمجموعه تخیلی
این لیست بر اساس طبقه‌بندی سایت آمازون آورده شده است:
علمی تخیلی: کاوش فضایی، حمله بیگانگان، متافیزیک، مهندسی ژنتیک، آخرالزمان، سفر در زمان، امپراتوری کهکشان
فانتزی: ماجراجویی، حماسی، قهرمانانه، شمشیر و جادو، تاریک، خون‌آشام، اساطیری
وحشت: جنایت و رازالود، قتل زنجیره‌ای، معمایی، اعتقادی، لاوکرفتی، تاریخی، گوتیک
طنز
تاریخ جایگزین
و…
سه اقدام مهم برای نوشتن داستان تخیلی
در ادامه می‌خواهیم طی سه اقدام، شیوه‌ی ساده‌ی نوشتن طرح اولیه و داستان تخیلی را بررسی کنیم:
مقدمه: شما زمینه و لحن داستان را تعیین می‌کنید. خواننده را با گروه شخصیت‌های خود آشنا می‌کنید. داستانهای تخیلی اغلب با یک حادثه تحریک‌کننده آغاز می‌شوند. اینجاست که شخصیت معرفی می‌شود و از منطقه راحتی خود خارج می‌شود.
تقابل: اگر مرحله اول یعنی طرح‌ریزی داستان به خوبی انجام شود؛ حرکت در این قسمت سخت نخواهد بود. در این بخش نویسنده انگیزه‌ها، نقص‌ها و رشد شخصیت خود را بررسی میکند.
نتیجه‌گیری: شخصیت‌های شما چه اقداماتی را برای برگرداندن تعادل انجام می‌دهند؟ آن‌ها چه آموخته‌اند؟ در اینجا باید آنچه را که در مقدمه کاشته‌اید را درو کنید.
عناصر متمایزکننده داستانهای تخیلی
با عنصری از واقعیت یا علم سروکار دارند.
با عناصر دنیای واقعی، موقعیت‌های ناآشنایی را خلق می‌کنند.
در یک محیط عجیب‌وغریب مانند جامعه‌ای آینده‌نگر، یک دنیای خیالی و یا در سیاره‌ای ناآشنا رخ می‌دهد.
ماهیت انسان را با شخصیت‌های خاص و مرتبط منعکس میکند.
پنج گام برای نوشتن داستانهای تخیلی
چگونگی نوشتن کتاب تخیلی را می‌توان در پنج مرحله بیان کرد:
اولین مرحله: ژانر داستان تخیلی خود را مشخص کنید و ایده‌پردازی کنید.
هر ژانری به چارچوب گسترده‌ای نیاز دارد. ما اول باید زمینه‌‌ای که قرار است جریانات داستان در بستر آن شکل بگیرد را مشخص کنیم، آیا داستان ما مربوط به متافیزیک و ماوراءالطبیعه است؟ یا علمی-تخیلی همراه با طنز است؟ قرار است داستان ما در کهکشانی دیگر اتفاق بیفتد؟ یا قرار است تاریخ را به گونه دیگر بیان کند؟ آیا درباره پرونده قتل توسط موجودی ناشناس است؟
در این مرحله مهم است ضمن انتخاب ژانر داستان تخیلی خود، برای درک عمیق از طیف وسیع ایده‌های تخیلی به طور گسترده در ژانری که انتخاب می‌کنید مطالعه داشته باشید. شما نه تنها یک داستان تخیلی می‌نویسید، بلکه درحال تهیه طرح داستانی کاملا منحصربه فرد در یک محیط جدید هستید، بنابراین نیاز است که به مسائل پیرامون ایده داستانی خود آگاهی داشته باشید
دومین مرحله: تصور کنید همه چیز قرار نیست همینجور که هست باشد.
برای شرح مرحله دوم از صحبت‌های اورسلا کی لوگوین نویسنده کتاب «دست چپ تاریکی» استفاده می‌کنیم:
او در مجموعه مقالاتش «زمانی برای فراغت نیست» درباره قدرت داستانهای تخلیی می‌گوید. او بیان میکند که داستانهای تخیلی در طول قرن‌ها ثابت کرده اند که ابزاری مفید برای مقاومت در برابر ظلم هستند. او ۳ پرسش را مطرح میکند که در نوشتن داستانهای تخیلی به کمک نویسنده می‌آیند:
چرا چیزها آن‌طورند که هستند؟
آیا باید همانگونه باشند که الان هستند؟
اگر غیر از این بودند چه می‌توانست رخ بدهد؟
به عقیده‌ی او برای نوشتن داستان تخیلی خوب با گفتن این جمله شروع کنید:
«لازم نیست همه‌چیز همانطور که هست باشد.»
سومین مرحله: جهان داستان خود را خلق کنید.
در این مرحله جهان‌سازی اتفاق می‌افتد. منظور از جهان‌سازی ایجاد یک جهان کامل نیست، بلکه منظور ایجاد واقعیتی متفاوت از آنچه که تجربه شده است.
جهان‌سازی، چالش برانگیزترین جنبه‌ی نوشتن داستان تخیلی است. دشوار است، زیرا نیاز دارد که شما سیستم‌های بسیار پیچیده‌ای را تصور کنید. جهانی که خلق می‌کنید می‌تواند چیزی را در مورد دیدگاه شما به دنیای واقعی نشان دهد.
باید توجه داشته باشید که هرچقدر دنیا یا جهان خلق شده عجیب و خارق‌العاده باشد، همچنان باید از یک منطق سازگار درونی تبعیت کند. ممکن است با منطق جهان واقعی متفاوت باشد اما باید قابل درک باشد تا اعتماد خواننده را جلب کند.
هر جهان داستانی قوانینی خاص دارد. برای مثال: در «هری پاتر» نوشته جی.کی رولینگ، جادوگران باید به مدرسه جادوگری بروند و از چوب دستی برای جادو استفاده کنند.
یا در «بازی تاج و تخت» نوشته جرج آر.آر.مارتین، خاندان‌های گوناگون انواع مختلفی از موجودات افسانه‌ای و به امتیازاتی دسترسی دارند و داستان بر جنبه سیاسی دنیای آن‌ها متمرکز است.
هنگامی که قوانین دنیای خود را تنظیم می‌کنید، انسجام در جهان شما پابرجا می‌شود.
چهارمین مرحله: تمرکز روی شخصیتپردازی.
این شخصیت‌ها هستند که ایده شما را به مخاطب نشان می‌دهند. آن‌ها در دنیایی که شما خلق می‌کنید زندگی خواهد کرد و قهرمان و یا ضد قهرمان خواهند بود. حتی اگر شخصیت‌ها خیالی باشند باید آن‌ها را واقع‌گرایانه خلق کنید. برای خلق شخصیت‌های داستان خود می‌توانید از تجربیات خود استفاده کنید. شخصیت‌ها می‌توانند زاده‌ی تجربیات شما باشند. ویژگی‌های شخصیت‌ها باید به اندازه کافی دقیق باشد تا خواننده بداند او چگونه فکر میکند. هر شخصیت می‌تواند رازی در زندگی‌اش داشته باشد، این می‌تواند داستان را هیجان‌انگیزتر کند.
پنجمین مرحله: داستان خود را ویرایش کنید.
تجدیدنظر، بازنگری! هر داستانی نیاز به یک خودکار قرمز دارد تا آن را عالی کند. شخصیتپردازی خود را مرور کنید و نگاهی دیگر به تلاش‌های خود برای ساختن جهان بیندازید. اگر می‌توانید نوشته خود را به شخصی بدهید تا آن را با دیدی سازنده بخواند.
نکات مهم در داستان‌نویسی تخیلی
همه چیز درباره ایده است. داستانهای تخیلی درباره یک مفهوم بدیع و جالب‌اند. این ایده می‌تواند در مورد یک مشکل، درباره نجات بشریت و یا درباره یک کشتی تفریحی باشد. ممکن است ایده شما در یک کافه اتفاق بیفتد یا در مترو یا حتی می‌تواند یک خواب باشد. همه این‌ها در یک چیز باید مشترک باشند و آن جالب بودن یک ایده است.
دنیای خیالی شما باید خواننده را درگیر کند. منحصربه‌فرد بودن ایده و جهان‌بینی که یک داستان تخیلی دارد می‌تواند خواننده را تا اخر همراه خود کند.
عناصر یک داستان خوب را نادیده نگیرید. شخصیتپردازی باید اصولی باشد. طرح داستان باید محکم و شفاف باشد. برای گفتن یک داستان خوب، از عمل و گفتگوی به اندازه و مناسب باید استفاده کرد. داستانهای تخیلی این اجازه را به ما می‌دهند تا قالب‌ها را بشکنیم، نه قوانین نوشتن یک داستان خوب را.
اشتباه نکنید!
چسبیدن بیش از حد نویسنده به علم و قوانین علمی، این کار می‌تواند پیچیدگی‌هایی را در یک داستان تخیلی ایجاد کند که از حوصله خواننده خارج است.
شخصیتپردازی درست انجام شود. هر کدام از شخصیت‌ها پیشینه مشخصی داشته باشند. سطح توانایی آن‌ها و تفاوت‌های قومیتی و ویژگی‌ها و نقص‌هایشان مشخص باشد.
جهان‌سازی باید به درستی انجام بگیرد.
معرفی بهترین رمان‌های تخیلی ایرانی و خارجی
رمان‌های خارجی
«تلماسه» از فرانک هربرت، حماسه فضایی مملو از دسیسه‌های سیاسی، عرفان و ماجراجویی است.
«ماشین زمان» از اچ.جی‌ولز، این اثر تقریباً الهام‌بخشِ هر داستان با موضوع سفر در زمان از سال ۱۸۹۵ است. داستان، مسافری در زمان را روایت میکند که به آینده می‌رود تا دنیایی ویران شده را پیدا کند.
کتاب دیگر از اچ.جی‌ولز با نام «جنگ دنیاها» یکی از اولین کتاب‌های علمی-تخیلی بود که به مفهوم تهاجم بیگانگان پرداخت.
«سه‌گانه بنیاد» از ایزاک آسیموف، این کتاب مفاهیم عمیقی مانند جبرگرایی، سرنوشت و چگونگی تکرار تاریخ را بررسی میکند.
«راهنمای مسافرت به کهکشان» از داگلاس آدامز، یکی از بهترین کتاب‌های کمدی علمی-تخیلی مملو از تفسیرهای اجتماعی به گونه‌ای خنده‌دار است.
یک نمونه از کتاب تخیلی که با ژانر پلیسی تلفیق شده کتاب «دنیای رفته» از تام سوترلیچ است که قهرمان آن برای سرویس تحقیقات جنایی نیروی دریایی کار میکند.
رمان‌های ایرانی
«باران سیاه» از معین فرد، رمانی که قهرمان آن حافظه‌ی خود را از دست داده و همه‌ی انسان‌ها قصد کشتن او را دارند. قهرمان داستان در دوره‌ای به سر می‌برد که فجایع بزرگ، تمدن‌های انسانی را از بین برده است.
مجموعه کتاب «میدگارد» از احمدرضا صالحی، داستان پسربچه‌ی یتیمی به نام آریا است که به هویت اصلی خود پی می‌برد. او متوجه می‌شود که از نسل پریان و انسان‌هاست.
نمونه‌ای از کتاب ایرانی با تلفیق علمی-تخیلی و ژانر ترسناک کتاب «ماه پری» از مهسا صحرایی، سرگذشت دختری را به تصویر می‌کشد که از زمان نوزادی‌اش گرفتار جادویی عجیب و رازآلود شده است.
نمونه‌های بسیار زیادی از داستانهای خیالی موجود است که در مقاله‌های بعدی درباره‌شان صحبت خواهیم کرد.
نویسنده مطالب *: ریحانه تقی زاده
می‌توان از اولین کتاب‌های منتشر شده در ژانر تخیلی، کتاب «سفرهای گالیور» نوشته جاناتان سوییفت را معرفی کرد که در سال ۱۷۳۵ منتشر شد. پس از این در سال ۱۷۵۲ کتابی با عنوان «میکرومگاس» که گفته می‌شود تقلیدی از کتاب سفرهای گالیور است، منتشر می‌شود؛ داستان کوتاهی مربوط به موجودی که اهل یکی از سیارات چرخان به دور ستاره‌ای به اسم سیروس، که به زمین سفر میکند.
اثر بعدی در سال ۱۷۷۱ از لویی سباستین مرسیه است، با نام «خاطرات سال دو هزار و پانصد» که داستان در سال ۲۴۴۰ اتفاق افتاده و ماجراهای یک مرد ناشناس را توصیف میکند که در زمان بی‌عدالتی پاریس، به خواب می‌رود و خود را در پاریس آینده می‌یابد. این اولین اثری بود که یک آرمان‌شهر را بر روی زمین در آینده فرض می‌کرد. این کتاب به سرعت توسط رژیم باستانی فرانسه ممنوع شد، اما باوجود این محدودیت، کتاب مرسیه به پرفروش‌های بین‌المللی تبدیل شد.
در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در سال ۱۸۱۸ مری شلی با انتشار کتاب «فرانکشتاین» گام بزرگ بعدی را در تکامل داستانهای تخیلی برداشت. شلی را به عنوان «مادر داستانهای علمی-تخیلی» که بر طرح داستانی نوآورانه تاکید دارد، می‌شناسند. یکی دیگر از پیشگامان مهم قرن نوزدهم، ادگارآلن‌پو بود که آثار بسیاری نوشت که برخی از آن‌ها در دسته‌ی تخیلی طبقه‌بندی می‌شوند. «حقه بالن» در سال ۱۸۴۴، که در اصل در نیویورک سان منتشر شد، تنها نمونه‌ای از توانایی پو در ارائه توضیحات فنی دقیق با هدف گمراه کردن و تحت تاثیر قرار دادن افراد ساده لوح است.
مهم‌تر از پو در شکل‌گیری این ژانر، ژول ورن، مخترع داستانهای علمی-تخیلی بود. اولین رمان ورن، «پاریس در قرن بیستم» که در سال ۱۸۶۳ نوشته شد اما تا سال ۱۹۹۴ منتشر نشد؛ در دهه ۱۹۶۰ می‌گذرد و حاوی برخی از دقیق‌ترین پیش‌بینی‌های او است؛ قطارهای مرتفع، اتومبیل، ماشین‌های فکس و کامپیوتر. پس از این کتاب، روی کتاب «پنج هفته در بالن» کار کرد. در این سری خواننده با بالن‌ها، زیردریایی‌ها، قطارها، فیل‌های مکانیکی و بسیاری دیگر از شگفتی‌های مهندسی آشنا می‌شود که همگی با دقت فنی و طنز بی‌نظیری توصیف شده‌اند.
همانطور که از مطالعه تاریخ ادبیات گمانه‌زن متوجه می‌شویم آثار تخیلی همگی گوشه‌ای از جهان واقعی را دربر‌می‌گیرند و با خیال نویسنده تلفیق و اثری ماندگار خلق می‌شود. داستانهای تخیلی هم مانند دیگر آثار در سال‌‌های مختلف تحت تاثیر فناوری‌های جدید و اختراعات نوین بودهاند و مفاهیم زمانه خود را به گونه‌ای تازه بیان می‌کنند.
داستان تخیلی چه چیزی را بر خواننده مشخص میکند؟
داستان تخیلی مانند نگه‌داشتن آینهای مقابل خوانندگان است، مانند آینهای که نامادری سفیدبرفی از آن برای نمایش حقایق استفاده می‌کرد؛ اما با این تفاوت که به خواننده مفاهیمی از آینده، ایده‌ها، حدس، گمان‌ها، دنیای موازی و حتی خیالی را نشان می‌دهد. دنیای چون دنیای جادوگران هری پاتر، حدس و گمان‌هایی مانند وجود بیگانگانی بر سیارات دیگر و…
در بیان کلی؛ داستانهای تخیلی، واقعیتی متفاوت از آنچه که ما می‌شناسیم را به اشتراک می‌گذارند.
نویسندگان چگونه به این ایده‌ها رسیده‌اند؟
گاهی با طرح یک سوال و یا اتفاقی که در جهان واقعی می‌افتد طرح یک داستان تخیلی شکل می‌گیرد.
به گفته راس کولسون نویسنده:
داستانهای تخیلی قالب امنی برای نویسنده‌اند که در آن به مسائل مهم بپردازد. منظور از امن این است که می‌توان به مسائل حساس شخصی، معنوی، سیاسی و اجتماعی پرداخت و چون داستان در دنیایی دور و با موجوداتی بیگانه روایت می‌شود، خواننده احساس نمی‌کند که مورد حمله قرار گرفته و یا موعظه شده است.
او در ادامه بیان میکند که:
داستانهای تخیلی با در نظر گرفتن احتمالات خارج از تجربه عادی ما، ذهن را گسترش می‌دهند؛ این نه تنها آنچه هست را بررسی میکند، بلکه آنچه را که ممکن است باشد یا می‌تواند باشد را بررسی میکند.
ژول رون که او را پدر ادبیات علمی-تخیلی مدرن می‌دانند در دورانی کتاب «سفر به مرکز زمین» را نگاشت که این تئوری مبنی بر توخالی بودن زمین در اروپای قرن ۱۹ مطرح شده بود و همچنین علاقه عمومی به رشد زمین‌شناسی و تکامل در آن زمان وجود داشت. این کتاب یکی از داستانهای خارق‌العاده ژول ورن است.
جورج اورول نویسنده کتاب معروف «قلعه حیوانات» از به قدرت رسیدن دیکتاتوری‌هایی مانند هیتلر و استالین الهام گرفت، او از سیر تاریخی استفاده کرد تا بررسی کند اگر این موضوع حتی فراتر می‌رفت چه اتفاقاتی برای جهان می‌افتاد و این موضوع سبب خلق کتاب «۱۹۸۴» شد.
در کتاب «دور دنیا در هشتاد روز» این پرسش مطرح می‌شود که «اگر به جای ۴۰ ماه ۸۰ روز دور دنیا را گشتم چه؟»
کتاب «فرانکشتین» مری شلی می‌پرسد: «اگر بشریت راهی برای ایجاد زندگی بعد از مرگ پیدا کند چه می‌شود؟»
یا در کتاب دیگر «تواریخ مریخی» از ری بردبری نویسنده می‌پرسد: «اگر انسان‌ها در سیاره سرخ ساکن شوند زندگی چگونه خواهد بود؟»
«جنگ جهانی» اثر اچ جی ولز این پرسش مطرح می‌شود که «اگر جامعه بشری مورد هجوم بیگانگان از نظر تکنولوژی پیشرفته قرار گیرند چه اتفاقی می‌افتد؟»
این نکته را نباید فراموش کرد که خارق‌العاده‌ترین کتاب‌ها و داستان‌هایی که می‌شناسیم هنوز هم بازتابی از پرسش‌ها و گره‌های دنیای واقعی‌اند.
چرا کتاب‌های تخیلی بنویسیم؟ چرا دنیایی از تصورات خود بسازیم و از خوانندگان دعوت کنیم تا وارد آن شوند؟
در مصاحبه ای از لاین بنکس (نویسنده داستان ماجراهای شاه میداس) این سوال پرسیده می‌شود که چرا داستان تخیلی را یکی از مهم‌ترین ژانرها می‌داند؟
او در پاسخ می‌گوید:
«زیرا تنها ژانری است که به طور کاملا خاص به تاثیرات تغییر بر انسان‌ها چه در سطح فردی و چه در سطح اجتماعی می‌پردازد.»
داستانهای تخیلی این قدرت را دارند که حس شگفتی را در خواننده زنده کنند. می‌توانند خواننده را به مکان‌های جادویی ببرند. این دست از داستان‌ها مخاطب را از خواب بیدار می‌کنند؛ درست وقتی که در زندگی روزمره در حال غرق شدن هستند. داستانهای تخیلی با اختیار دادن به تخیل، خواننده را از قید و بند آزاد می‌کنند و به این معنی نیست که خواننده با این داستان‌ها از واقعیت فرار کند. پیش‌تر گفتیم که داستانهای تخیلی همچنان بازتابی از واقعیت‌اند. این داستان‌ها با موضوعات مهمی مانند نژادپرستی، سیاست، جنگ و فناوری همراه‌اند و تاثیر این مسائل را بر زندگی انسان را بررسی میکند
انواع ژانرهای زیرمجموعه تخیلی
این لیست بر اساس طبقه‌بندی سایت آمازون آورده شده است:
علمی تخیلی: کاوش فضایی، حمله بیگانگان، متافیزیک، مهندسی ژنتیک، آخرالزمان، سفر در زمان، امپراتوری کهکشان
فانتزی: ماجراجویی، حماسی، قهرمانانه، شمشیر و جادو، تاریک، خون‌آشام، اساطیری
وحشت: جنایت و رازالود، قتل زنجیره‌ای، معمایی، اعتقادی، لاوکرفتی، تاریخی، گوتیک
طنز
تاریخ جایگزین
و…
سه اقدام مهم برای نوشتن داستان تخیلی
در ادامه می‌خواهیم طی سه اقدام، شیوه‌ی ساده‌ی نوشتن طرح اولیه و داستان تخیلی را بررسی کنیم:
مقدمه: شما زمینه و لحن داستان را تعیین می‌کنید. خواننده را با گروه شخصیت‌های خود آشنا می‌کنید. داستانهای تخیلی اغلب با یک حادثه تحریک‌کننده آغاز می‌شوند. اینجاست که شخصیت معرفی می‌شود و از منطقه راحتی خود خارج می‌شود.
تقابل: اگر مرحله اول یعنی طرح‌ریزی داستان به خوبی انجام شود؛ حرکت در این قسمت سخت نخواهد بود. در این بخش نویسنده انگیزه‌ها، نقص‌ها و رشد شخصیت خود را بررسی میکند.
نتیجه‌گیری: شخصیت‌های شما چه اقداماتی را برای برگرداندن تعادل انجام می‌دهند؟ آن‌ها چه آموخته‌اند؟ در اینجا باید آنچه را که در مقدمه کاشته‌اید را درو کنید.
عناصر متمایزکننده داستانهای تخیلی
با عنصری از واقعیت یا علم سروکار دارند.
با عناصر دنیای واقعی، موقعیت‌های ناآشنایی را خلق می‌کنند.
در یک محیط عجیب‌وغریب مانند جامعه‌ای آینده‌نگر، یک دنیای خیالی و یا در سیاره‌ای ناآشنا رخ می‌دهد.
ماهیت انسان را با شخصیت‌های خاص و مرتبط منعکس میکند.
پنج گام برای نوشتن داستانهای تخیلی
چگونگی نوشتن کتاب تخیلی را می‌توان در پنج مرحله بیان کرد:
اولین مرحله: ژانر داستان تخیلی خود را مشخص کنید و ایده‌پردازی کنید.
هر ژانری به چارچوب گسترده‌ای نیاز دارد. ما اول باید زمینه‌‌ای که قرار است جریانات داستان در بستر آن شکل بگیرد را مشخص کنیم، آیا داستان ما مربوط به متافیزیک و ماوراءالطبیعه است؟ یا علمی-تخیلی همراه با طنز است؟ قرار است داستان ما در کهکشانی دیگر اتفاق بیفتد؟ یا قرار است تاریخ را به گونه دیگر بیان کند؟ آیا درباره پرونده قتل توسط موجودی ناشناس است؟
در این مرحله مهم است ضمن انتخاب ژانر داستان تخیلی خود، برای درک عمیق از طیف وسیع ایده‌های تخیلی به طور گسترده در ژانری که انتخاب می‌کنید مطالعه داشته باشید. شما نه تنها یک داستان تخیلی می‌نویسید، بلکه درحال تهیه طرح داستانی کاملا منحصربه فرد در یک محیط جدید هستید، بنابراین نیاز است که به مسائل پیرامون ایده داستانی خود آگاهی داشته باشید
دومین مرحله: تصور کنید همه چیز قرار نیست همینجور که هست باشد.
برای شرح مرحله دوم از صحبت‌های اورسلا کی لوگوین نویسنده کتاب «دست چپ تاریکی» استفاده می‌کنیم:
او در مجموعه مقالاتش «زمانی برای فراغت نیست» درباره قدرت داستانهای تخلیی می‌گوید. او بیان میکند که داستانهای تخیلی در طول قرن‌ها ثابت کرده اند که ابزاری مفید برای مقاومت در برابر ظلم هستند. او ۳ پرسش را مطرح میکند که در نوشتن داستانهای تخیلی به کمک نویسنده می‌آیند:
چرا چیزها آن‌طورند که هستند؟
آیا باید همانگونه باشند که الان هستند؟
اگر غیر از این بودند چه می‌توانست رخ بدهد؟
به عقیده‌ی او برای نوشتن داستان تخیلی خوب با گفتن این جمله شروع کنید:
«لازم نیست همه‌چیز همانطور که هست باشد.»
سومین مرحله: جهان داستان خود را خلق کنید.
در این مرحله جهان‌سازی اتفاق می‌افتد. منظور از جهان‌سازی ایجاد یک جهان کامل نیست، بلکه منظور ایجاد واقعیتی متفاوت از آنچه که تجربه شده است.
جهان‌سازی، چالش برانگیزترین جنبه‌ی نوشتن داستان تخیلی است. دشوار است، زیرا نیاز دارد که شما سیستم‌های بسیار پیچیده‌ای را تصور کنید. جهانی که خلق می‌کنید می‌تواند چیزی را در مورد دیدگاه شما به دنیای واقعی نشان دهد.
باید توجه داشته باشید که هرچقدر دنیا یا جهان خلق شده عجیب و خارق‌العاده باشد، همچنان باید از یک منطق سازگار درونی تبعیت کند. ممکن است با منطق جهان واقعی متفاوت باشد اما باید قابل درک باشد تا اعتماد خواننده را جلب کند.
هر جهان داستانی قوانینی خاص دارد. برای مثال: در «هری پاتر» نوشته جی.کی رولینگ، جادوگران باید به مدرسه جادوگری بروند و از چوب دستی برای جادو استفاده کنند.
یا در «بازی تاج و تخت» نوشته جرج آر.آر.مارتین، خاندان‌های گوناگون انواع مختلفی از موجودات افسانه‌ای و به امتیازاتی دسترسی دارند و داستان بر جنبه سیاسی دنیای آن‌ها متمرکز است.
هنگامی که قوانین دنیای خود را تنظیم می‌کنید، انسجام در جهان شما پابرجا می‌شود.
چهارمین مرحله: تمرکز روی شخصیتپردازی.
این شخصیت‌ها هستند که ایده شما را به مخاطب نشان می‌دهند. آن‌ها در دنیایی که شما خلق می‌کنید زندگی خواهد کرد و قهرمان و یا ضد قهرمان خواهند بود. حتی اگر شخصیت‌ها خیالی باشند باید آن‌ها را واقع‌گرایانه خلق کنید. برای خلق شخصیت‌های داستان خود می‌توانید از تجربیات خود استفاده کنید. شخصیت‌ها می‌توانند زاده‌ی تجربیات شما باشند. ویژگی‌های شخصیت‌ها باید به اندازه کافی دقیق باشد تا خواننده بداند او چگونه فکر میکند. هر شخصیت می‌تواند رازی در زندگی‌اش داشته باشد، این می‌تواند داستان را هیجان‌انگیزتر کند.
پنجمین مرحله: داستان خود را ویرایش کنید.
تجدیدنظر، بازنگری! هر داستانی نیاز به یک خودکار قرمز دارد تا آن را عالی کند. شخصیتپردازی خود را مرور کنید و نگاهی دیگر به تلاش‌های خود برای ساختن جهان بیندازید. اگر می‌توانید نوشته خود را به شخصی بدهید تا آن را با دیدی سازنده بخواند.
نکات مهم در داستان‌نویسی تخیلی
همه چیز درباره ایده است. داستانهای تخیلی درباره یک مفهوم بدیع و جالب‌اند. این ایده می‌تواند در مورد یک مشکل، درباره نجات بشریت و یا درباره یک کشتی تفریحی باشد. ممکن است ایده شما در یک کافه اتفاق بیفتد یا در مترو یا حتی می‌تواند یک خواب باشد. همه این‌ها در یک چیز باید مشترک باشند و آن جالب بودن یک ایده است.
دنیای خیالی شما باید خواننده را درگیر کند. منحصربه‌فرد بودن ایده و جهان‌بینی که یک داستان تخیلی دارد می‌تواند خواننده را تا اخر همراه خود کند.
عناصر یک داستان خوب را نادیده نگیرید. شخصیتپردازی باید اصولی باشد. طرح داستان باید محکم و شفاف باشد. برای گفتن یک داستان خوب، از عمل و گفتگوی به اندازه و مناسب باید استفاده کرد. داستانهای تخیلی این اجازه را به ما می‌دهند تا قالب‌ها را بشکنیم، نه قوانین نوشتن یک داستان خوب را.
اشتباه نکنید!
چسبیدن بیش از حد نویسنده به علم و قوانین علمی، این کار می‌تواند پیچیدگی‌هایی را در یک داستان تخیلی ایجاد کند که از حوصله خواننده خارج است.
شخصیتپردازی درست انجام شود. هر کدام از شخصیت‌ها پیشینه مشخصی داشته باشند. سطح توانایی آن‌ها و تفاوت‌های قومیتی و ویژگی‌ها و نقص‌هایشان مشخص باشد.
جهان‌سازی باید به درستی انجام بگیرد.
معرفی بهترین رمان‌های تخیلی ایرانی و خارجی
رمان‌های خارجی
«تلماسه» از فرانک هربرت، حماسه فضایی مملو از دسیسه‌های سیاسی، عرفان و ماجراجویی است.
«ماشین زمان» از اچ.جی‌ولز، این اثر تقریباً الهام‌بخشِ هر داستان با موضوع سفر در زمان از سال ۱۸۹۵ است. داستان، مسافری در زمان را روایت میکند که به آینده می‌رود تا دنیایی ویران شده را پیدا کند.
کتاب دیگر از اچ.جی‌ولز با نام «جنگ دنیاها» یکی از اولین کتاب‌های علمی-تخیلی بود که به مفهوم تهاجم بیگانگان پرداخت.
«سه‌گانه بنیاد» از ایزاک آسیموف، این کتاب مفاهیم عمیقی مانند جبرگرایی، سرنوشت و چگونگی تکرار تاریخ را بررسی میکند.
«راهنمای مسافرت به کهکشان» از داگلاس آدامز، یکی از بهترین کتاب‌های کمدی علمی-تخیلی مملو از تفسیرهای اجتماعی به گونه‌ای خنده‌دار است.
یک نمونه از کتاب تخیلی که با ژانر پلیسی تلفیق شده کتاب «دنیای رفته» از تام سوترلیچ است که قهرمان آن برای سرویس تحقیقات جنایی نیروی دریایی کار میکند.
رمان‌های ایرانی
«باران سیاه» از معین فرد، رمانی که قهرمان آن حافظه‌ی خود را از دست داده و همه‌ی انسان‌ها قصد کشتن او را دارند. قهرمان داستان در دوره‌ای به سر می‌برد که فجایع بزرگ، تمدن‌های انسانی را از بین برده است.
مجموعه کتاب «میدگارد» از احمدرضا صالحی، داستان پسربچه‌ی یتیمی به نام آریا است که به هویت اصلی خود پی می‌برد. او متوجه می‌شود که از نسل پریان و انسان‌هاست.
نمونه‌ای از کتاب ایرانی با تلفیق علمی-تخیلی و ژانر ترسناک کتاب «ماه پری» از مهسا صحرایی، سرگذشت دختری را به تصویر می‌کشد که از زمان نوزادی‌اش گرفتار جادویی عجیب و رازآلود شده است.
نمونه‌های بسیار زیادی از داستانهای خیالی موجود است که در مقاله‌های بعدی درباره‌شان صحبت خواهیم کرد.
نویسنده مطالب *: ریحانه تقی زاده
