آموزش چطور کتاب نقد کنیم؟!

[tor_anj.kh]

ممکن است به عنوان کسی که هرروز در حال خواندن کتاب است، دوست داشته باشید درباره بعضی از کتاب‌ها نقد بنویسید. اما این که چگونه نقد کتاب بنویسیم ، نکته مهمی است که باید درباره آن مهارت به دست آوریم.

در ساده ترین حالت نوشتن نقد کتاب یعنی دقیق‌تر خواندن کتاب. منتقد کتاب قبل از هرچیز یک خواننده‌ی دقیق است که کتاب را با داشتن چند سوال اولیه آغاز می‌کند. ما در این یادداشت از مقاله‌هایی از «کتاب نقد و نقد کتاب» از انتشارات خانه کتاب استفاده کردیم. این کتاب مجموعه مقاله‌ایست از منتقدان و افراد صاحب نظری که آثاری در زمینه‌ی نقد دارند. در این مقاله‌ها درباره اینکه نقد کتاب چیست و چگونه نقد کتاب بنویسیم بحث شده و نمونه‌هایی از نقدهای خوب آمده است.

 

[tor_anj.kh]

نقد کتاب چه فرقی با معرفی کتاب دارد؟​

ما درمعرفی کتاب می‌خواهیم مخاطب را از وجود یک کتاب آگاه کنیم. برای همین فقط نام بردن از مشخصات اصلی کتاب و اشاره‌ای مختصر به محتوای کتاب، حتی بدون خواندن کامل آن و با انداختن نگاهی به پشت جلد و مقدمه ممکن و کافی‌است. نباید در معرفی جانب‌گیری ‌کنیم. اما کار نقد چیز دیگری‌است. در نقد کتاب محتوای آن را زیر ذره‌بین قرار می‌دهیم و آن را می‌سنجیم.

 

[tor_anj.kh]

نوشتن نقد کتاب چه فایده‌ای دارد؟​

خواندن انتقادی کتاب و نوشتن نقد بر آن هم منتقد را دقیق‌تر می‌کند، هم در طول زمان معیاری به دست خواننده می‌دهد تا کتاب‌های بهتری بخواند و او را برای انتخاب کتاب بعدی حساس‌تر می‌کند. هم سطح سلیقه‌ی عمومی را بالاتر می‌برد. کتاب‌هایی مثل کتاب تفکر انتقادی از نشر نو می‌توانند در پرورش نگاه انتقادی کمکمان کنند.

نوشتن نقد به شیوه‌ای که در ادامه می‌گوییم سابقه‌ی زیادی ندارد. کلمه‌ی نقد به معنای جداکردن سره از ناسره است. سره به طلا و سکه‌ای می‌گفتند که در آن ناخالصی نباشد. منظور قدما از نقد چیزی سنجیدن عیار آن بوده است. آن‌ها مخصوصا به دست‌اول بون تالیفات و استفاده از فنون شعری و ادبی نویسنده یا شاعر اهمیت می‌دادند. سابقه‌ی نقد به شیوه‌ی امروزی با پدید آمدن نشریات و مجله‌ها همزمان است.تقریبا کمتر از یک قرن.

 

[tor_anj.kh]

چگونه نقد کتاب بنویسیم؟​

برای نوشتن نقد در مرحله اول می‌توانیم چند سوال اولیه طرح کنیم و هنگام خواندن کتاب به آن‌ها جواب بدهیم. سوال‌هایی مانند:

انگیزه‌ی نویسنده برای نوشتن کتاب چه بوده است؟

آیا نویسنده در طول کتاب به هدفی که داشته رسیده است؟

مطالب کتاب چقدر به هم مرتبط‌‌ اند؟

آیا کیفیت ظاهری کتاب راضی‌کننده است؟

در مرحله‌ دوم می‌توانیم سراغ نویسنده برویم. دادن اطلاعاتی از زندگی نویسنده و شرایط اجتماعی‌ای که در آن رشد کرده می‌تواند به خواننده کمک کند تا شناخت بهتری از کتاب داشته باشد. زمان چاپ کتاب هم برای درک کردن شرایط تاریخی زمان نوشته شدن کتاب می‌تواند مفید باشد. اگر کتاب ترجمه‌شده باشد، معمولا خواندن مقدمه‌ی مترجم کمک بسیاری برای به‌ دست آوردن این مطالب می‌کند.

در مرحله بعدی اگر کتاب قابل خلاصه‌کردن باشد، می‌توانیم خلاصه‌ای از آن را در اوایل متن خود بیاوریم. در حدی که خواننده متوجه شود بحث اصلی کتاب چه چیزی است. هرچه خلاصه‌تر بهتر. در ادامه می‌توانیم تفسیر کلی‌مان را از محتوا و موضوع کتاب بیاوریم. مثلا از اشتراک و اختلاف نظرهایمان با نظر نویسنده بگوییم.

 

[tor_anj.kh]

دیگر مواردی که در نقد کتاب بهتر است بگوییم​

برای نوشتن نقد کتاب هم می‌توانیم محتوای کتاب را نقد کنیم و هم می‌توانیم به ظاهر کتاب توجه کنیم؛ که به آن نقد صوری می‌گویند.

ظاهر و کیفیت کتاب برای بسیاری از مخاطبان کتاب مهم است. خوب است در نقدمان به شیوه‌ی ارجاع‌دهی و پانویس‌ها، انطباق عنوان‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، ویرایش کتاب و … اشاره‌ای بکنیم.

تا این مرحله، نوشتن نقد برای کتاب‌هایی با موضوعات مختلف یکسان است. اما با توجه به اینکه کتاب موردنظر داستانی است یا علمی یا زندگی‌نامه یا تحقیق یا … باید به موارد جزئی‌تر و متفاوتی توجه کنیم.

در نوشتن نقد کتاب‌های علمی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟​

در نقد کتاب‌های علمی و تحقیقی باید به صحت مطالب علمی نظر داشته‌باشیم. برای نوشتن نقد این نوع کتاب‌ها بهتر است کتاب را بیشتر از یک‌بار و با دقت بخوانیم و بعد ارزش‌گذاری و یادداشت برداری کنیم. پیشینه‌ی کتاب و یا تحقیق را بررسی کنیم. گاهی برای نوشتن نقد کتاب باید یکی دو قدم از نویسنده جلوتر باشیم. خواندن کتاب‌های بیشتر برابر است با نوشتن نقدهای بهتر. منتقد این کتاب‌ها باید هشیار باشد که آیا نویسنده به تمام ادعاهایی که در مقدمه‌ی کتاب‌های خود دارد عمل کرده و به سوال‌ها پاسخ داده است یا نه. آیا پیوستگی مطالبش منطقی است؟ منابعی که استفاده کرده، منابع دست اول و به‌روز‌اند؟ همچنین می‌توانیم کتاب را با کتاب‌هایی که با موضوع مشابه نوشته شده‌اند، مقایسه کنیم.

 

[tor_anj.kh]

در نوشتن نقد کتاب‌های داستانی به چه نکاتی باید توجه کنیم؟​

برای نوشتن نقد کتاب‌های داستان، بهتر است به سبکی که نویسنده برای نوشتن کتاب از آن استفاده کرده، توجه کنیم. خواندن کتاب‌های دیگر نویسنده روش خوبی‌ برای آشنا شدن با سبک کلی اوست. همینطور می‌توانیم یک‌دستی زبان نویسنده و متناسب بودن آن با مخاطبان کتاب را بررسی کنیم.

عناصر داستان از مهم‌ترین معیارهای شکل‌گیری یک کتاب خوب است. در نقد داستان باید به عناصر داستان توجه کنیم. مثلا آیا شخصیت‌های کتاب به خوبی شکل گرفته‌اند؟ پیرنگ یا خط داستانی به خوبی پیش رفته است؟ زبان شخصیت‌ها متناسب است؟ آیا داستان سیر خطی دارد یا سیال ذهن است؟ آیا مقدمه‌چینی باعث لو رفتن داستان شده است؟ چه مقدار از کتاب بدون اینکه به محتوای اصلی آن ضربه‌ای بخورد قابل حذف است ؟

در نقد کتاب‌های ترجمه‌شده، توجه به کیفیت ترجمه هم مهم است. آیا مترجم پایبندی به متن اصلی را در اولویت قرار داده است یا ارتباط بهتر مخاطب با متن؟ چقدر از متن ترجمه‌ی کلمه به کلمه است و چقدرش ترجمه‌ی آزاد؟ آیا ترجمه‌ی کتاب قابل اعتماد است؟ آیا کتاب از زبان اصلی ترجمه شده است یا ترجمه‌ی ترجمه است؟ آیا ترجمه‌ روان است ؟

در آخر حواسمان به کلمه‌ها باشد. کلمه‌ها تاثیر ناخودآگاه بر ذهنمان دارند.ساده بنویسیم. نه دوست نویسنده باشیم و نه دشمنش، بلکه محتوای کتاب را ملاک قرار دهیم و دیگران را در لذت خواندن یک کتاب خوب شریک کنیم.

 

[tor_anj.kh]

در این یادداشت سعی کردیم درباره اینکه چگونه نقد کتاب بنویسیم صحبت کنیم. اما باید بدانیم که اینکار کار چندان راحتی نیست و باید سواد و دانش کافی داشته باشیم. پیشنهاد می‌کنیم برای اینکه کمی بیشتر با موضوع نقد آشنا شوید، کتاب نقد برتر را بخوانید.