نقد فیلم عطر: داستان یک قاتل, Perfume: The Story of a Murderer, قتل خوش بو

[Maedeh]

عطر،داستان یک قاتل، فیلمی است برگرفته از کتابی با همین نام اثر پاتریک سوسکیند که پرفروش ترین کتاب سال 1985 نیز بوده است.

گفته میشود استنلی کوبریک کارگردان بزرگ آمریکایی پس از مطالعه این کتاب از ساخت آن صرف نظر کرده است و آن را کتابی فیلم نشدنی قلمداد کرده است.



در قرن هجدهم در پاریس فرانسه کودکی با توانایی حس بویایی استثنایی در محله فقیرنشین، کثیف و متعفن به طور ناخواسته به دنیا می آید و مادرش که سعی در ازبین بردن او دارد دستگیر شده و اعدام میشود.پس از آن جین باپتیست به نواخانه سپرده میشود و کم کم از توانایی خود آگاه میشود.در ادامه، تصمیم به رسیدن به میل ذاتی خود در رایحه ها و دستیابی به آنها در جهت حفظ و نگهداری و ساخت گونه ای جدید از آنها به عنوان عطری متفاوت میگیرد.

قسمت ابتدایی فیلم به امر شکل گیری آگاهی جین باپتیست می گذرد و سختی های کارکردن وی در محله های فقیرنشین فرانسه می گذرد. تا اینکه برای اولین بار رایحه ای متفاوت را تجربه میکند که عطر بدن دختر میوه فروش جوانی است. سپس دختر را دنبال میکند و ناخواسته موجب قتل وی میشود و از آنجا به ذهنش این سوال رسوخ میکند که چگونه میشود این عطر را برای همیشه پیش خود نگه داشت و این سوال راه جدیدی برای زندگی او ایجاد میکند.

 

[Maedeh]

با بالدینی ایتالیایی(داستین هافمن) یکی از بزرگترین عطرسازهای فرانسه آشنا میشود و پس از ثابت کردن توانایی خود به وی در آنجا مشغول کار میشود و از وی می آموزد که عطرساختن شامل دوازده قسمت مجزای آغازین، میانی، پایانی است و قسمت سیزدهم ناشناخته است و فقط در شهر گراس می تواند راز نگهداری رایحه را بیاموزد.

در راه رسیدن به گراس به غاری میرسد که در آن دچار خلسه ای انسانی میشود که زندگی او را به سمت ساخت عطری متفاوت و جادویی از رایحه بدن دختران جوان هدایت میکند.پس از به قتل رساندن دوازده دختر و دختر سیزدهم که تلاش زیادی در پی دارد به عطری دست پیدا میکند که همان عطر جادویی است.



%%%% شدن از طریق حس بویایی و نگهداشتن ای بو به منزله بازیابی میل غریزی از راه احساس دیگر است.میل غریزی که ریشه آن در محله کودکی جین باپتیست به وجود آمده است.بوی تعفن شهرها و آدمها و خشونت مفرط محله های فقیرنشین پاریس به زعمی ساخت آرزویی برای جین است که رایحه این شهر ویران شده را عوض کند.عوض شدن رایحه، عوض شدن بنیاد وجودی و روح منحرف شده جامعه را در پی دارد.گویی در نظر جین باپتیست وجود داشتن به معنای رایحه داشتن است و ای رایحه نه تنها به مثابه روح آدمی و در نتیجه روح جمعی شهر است بلکه وجود اجسام و مواد دیگر نیز وابسته به این رایحه ذاتی خود است.

 

[Maedeh]

این تفکر باعث میشود ارزش زندگی برابر با ارزش رایحه ذاتی سوژه گردد و گویی این دختران به عنوان سوژه وقتی به قتل میرسند به سوژه دیگری با روحی جدید از جنس رایحه میبخشد و در کنار این تفکر بعد تازه ای از نظر مفهوم نگاه به سوژه به وجود می آید.

در دو سکانس مهم فیلم در میابیم که حرف قابل تامل تام تیکور و ارتباطش با مضمون روح انسانی از جن احساسات درونی و شاید درونی ترین آنها چیست.

در سکانس نخست جایی که قرار است جین به دلیل قتل سیزده دختر جوان اعدام شود با پراکنده کردن رایحه عطر جادویی خود نه تنها حاضرین را بنده و مطیع خود بلکه سرزمین عدن یا همان بهشت موعود را به ارمغان میاورد که هم آغوشی گروهی به عنوان نماد اوج لذت در پی دارد و حتی سرسخت ترین مخالفان را به زانو درمیاورد.

اما این اوج لذت، میل غریزی جین باپتیست را %%%% نمیکند و اینجاست که میفهمد میل بالاتری از این اوج لذت یا همان بهشت نمادین وجود دارد واین حس عشق ورزیدن است.

در سکانس مهم پایانی جین باپتیست با غسل تمعید خود با عطر جادویی که از بدن دختران مقتول خود ساخته شده و به نوعی از هرکدام از معشوقهای نهانی جین صفتی را در خود حمل میکند سعی در دستیابی به عشق و مهم تر از آن، مورد عشق قرار گرفتن میکند و در نهایت نابودی عرفانی در عشق. در واقع بدست آوردن عشق مهم تر از بدست آوردن دنیا و آدمهایش است اما در نهایت تیکور به این امر اشاره میکند که نه بدست آوردن دنیا و نه بدست آوردن عشق غایی، هیچ کدام همیشگی وجاودان نیستند و امیال بشری هیچگاه راهی برای ارضای تمامیت طلب خود پیدا نخواهند کرد که این همان دیدگاه زیگموند فروید در مورد ناخودآگاه ذهن و یا همان فالوس(لیبیدو) است.

 

[Maedeh]

استفاده از کات های زیاد برای القای تصاویر مختلف از جامعه قرن هجدهمی فرانسه و خصوصا کلوزآپ های فراوان که به نوعی حس جدید تجربه را برای جین در پی دارد. همینطور موسیقی تاثیر گذار و مناسب و نکته برجسته و جالب موتیف به قتل رسیدن انسانهایی که از جین میگذرند و جین از آنها میگذرد. مادر جین، مسئول نواخانه، رییس غلات، بالدینی عطرساز و همسرش همه به قتل میرسند و این نگاه دوگانه ذات مقدس گونه و در عین حال شر گونه جین را به تصویر میکشد که آیا جین آنقدر شوم است است و یا آنقدر پاک و دست نیافتنی.

اما بحث بر سر این موضوع که راهی که جین انتخاب میکند تا چه حد منطقی و تا چه حد جاه طلبانه است.هدف وسیله را توجیه نمیکند. همانطور که اسکار وایلد در کتاب تصویر دوریان گری اشاره میکند، برای رسیدن به ظاهری زیبا نمیشود نفس ذات و باطن را فدا کرد و نادیده گرفت.

در سکانس تاثیرگذاری در میانه فیلم میبینیم که پدر دختر مقتول سیزدهم وقتی جین را دستگیر کرده است از او میپرسد : "چرا دخترمو کشتی؟" و جین در جواب میگوید : "به او احتیاج داشتم."

 

[Maedeh]

برای چه؟ برای بدست آوردن عطر اسرارآمیز؟صرفا برای استفاده و شاید سو استفاده نه ج×ن×س×ی بله ذاتی؟ برای به وقوع پیوستن اهداف و %%%% شدن میل ها ؟آیا پدر آن دختر به او احتیاج نداشت؟ آیا خود آن دختر به زندگی احتیاج نداشت؟ آیا تحول زودگذر عطری که زیر و رو میکند احساسات انسانی را به همان احساسات انسانی برتری جسته است؟

کدام هدف والاتر است؟ دستیابی به عطری اسرار آمیز یا زندگی یک انسان؟ آیا قتل انسان ها توسط جین باپتیست او را همان فرشته ای میکند که خطابش میکنند یا ساخت عطری شگفت انگیز؟

این ها سوالاتی است که تام تیکور در مورد احساسات بشری و رابطه آنها و عشق بیان میکند که پاسخی برایشان نیست.