پس از سال‌ها پیشرفت بالینی ناچیز درخصوص درمان دارویی بیماری آلزایمر، محققان درحال آزمایش دارویی هستند که می‌تواند سرعت پیشرفت این بیماری را کاهش دهد.
نتایج یک کارآزمایی ۱۸ ماهه که توسط تولیدکننده‌ی داروی آمریکایی Eli Lilly انجام شد، نشان می‌دهد که داروی جدید آلزایمر می‌تواند پیشرفت این بیماری تا ۳۵٫۱ درصد به تاخیر بیندازد. این بدان معنا است که درطول کارآزمایی، روند زوال عقل بیماران ۴٫۴ تا ۷٫۵ ماه کاهش یافت.
انتظار می‌رود داروی جدید که «دونانماب» نام دارد توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تایید شود. به‌گزارش ساینس‌آلرت، دونانماب در صورت گرفتن تاییدیه، سومین داروی موجود برای درمان این بیماری ناتوان‌کننده در ایالات متحده خواهد بود.
کارآزمایی اخیر همچنین نشان داد که عوارض جانبی شدیدی همراه با درمان ظاهر می‌شوند. نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهند که این دارو عمدتا روی افرادی موثر است که در مراحل اولیه‌ی بیماری قرار دارند.
بیش‌از ۶ درصد بیمارانی که داروی دونانماب به آن‌ها تزریق شد، علائم مرتبط با خونریزی مغزی و تورم مانند گیجی، سردرد و تشنج را تجربه کردند. ۳ مورد مرگ ناشی از درمان نیز درمیان شرکت‌کنندگان در کارآزمایی وجود داشت. بااین‌حال، این واقعیت که پس از چندین دهه پیشرفت بالینی اندک، به سومین درمان بالقوه‌ی این بیماری ویرانگر دست یافته‌ایم، گامی روبه‌جلو و هیجان‌انگیز به‌شمار می‌رود.
دکتر گیل رابینوویچی و رنو لا جوی، عصب‌شناسان از دانشگاه کالیفرنیا سانفرانسیسکو که در کارآزمایی مشارکت نداشتند، در یادداشتی برای مجله‌ی انجمن پزشکی آمریکا (JAMA) می‌نویسند: «ممکن است ثابت شود که داروی جدید، فصل آغازین دوره‌ی جدیدی از درمان‌های مولکولی برای [بیماری آلزایمر] و دیگر اختلالات عصبی مرتبط است.»
دونانماب، یک آنتی‌بادی مونوکلونال ضدآمیلوئید است که توسط شرکت داروسازی آمریکایی ایلای لی‌لی اند کامپنی تولید شده است. این دارو به پروتئین‌های آمیلوئید بتا در مغز حمله می‌کند و درواقع همان نوع دارویی است که در دو درمان تاییدشده‌ی دیگر آلزایمر به‌کار رفت: آدوکانوماب و لیکانمب که به‌ترتیب در سال ۲۰۲۱ و ژانویه‌ی امسال تایید شدند.
تجمع آمیلیوئید بتا، ارتباط نزدیکی با پیشرفت بیماری آلزایمر دارد. فرضیه‌ی کنونی آبشار آمیلوئید بتا با وجود بحث‌برانگیز‌بودن، می‌گوید ازبین‌بردن پلاک‌های آمیلوئید به درمان بیماری آلزایمر کمک می‌کند.
برای آزمایش صحت ادعای فرضیه آبشار آمیلوئید بتا، در فاز سوم کارآزمایی دونانماب ۱۷۳۶ بیمار مورد بررسی قرار گرفتند. این بیماران به‌طور تصادفی به دو گروه مختلف تقسیم شدند و هر ۴ هفته یک‌بار، به‌مدت ۷۲ هفته تزریق وریدی دریافت کردند. درطول این ۷۲ هفته، به یکی از گروه‌ها داروی دونانماب و به دیگری دارونما داده می‌شد.
بیماران در شروع و پایان کارآزمایی مورد آزمایش قرار گرفتند و براساس مقیاس یکپارچه‌ی رتبه‌بندی بیماری آلزایمر (iADRS) و مقیاس درجه‌بندی دمانس بالینی (CDR-SB) رتبه‌بندی شدند. شرکت‌کنندگان، درطول کارآزمایی تحت اسکن مغزی نیز قرار گرفتند تا سطوح پلاک‌های آمیلیوئید بتا و پروتئین‌های غیرطبیعی تاو در مغز شناسایی شود.
کارآزمایی اخیر، پژوهشی منحصربه‌فرد به‌شمار می‌رود؛ چراکه شرکت‌کنندگان را به گروه‌هایی با آسیب‌شناسی تاو کم، متوسط و بالا تقسیم می‌کند. به‌طور کلی تصور بر این است که آسیب‌شناسی تاو بالا، با آلزایمر پیشرفته‌تر ارتباط دارد.
تجزیه‌وتحلیل اخیر نشان داد که پیشرفت بیماری آلزایمر در گروهی که دونانماب دریافت کرده بودند، درمقایسه با گروهی که دارونما به آن‌ها تزریق شده بود، بیش‌از ۲۰ درصد کاهش داشت. پس از محدود‌کردن تجزیه‌وتحلیل‌ها به افرادی با آسیب‌شناسی تاو کم یا متوسط، براساس iADRS، این کاهش به رقم ۳۵٫۱ درصد رسید.
۴۷ درصد از گروه تاو کم یا متوسط که دونانماب دریافت کرده بودند درمقایسه با ۲۹ درصد از افرادی که دارونما به آنان تزریق شده بود، پس از یک سال هیچ تغییری در رتبه‌بندی CDR-SB نداشتند. متاسفانه درمورد افرادی با تاو بالا، هیچ تفاوت قابل توجهی بین گروهی که دونانماب به آن‌ها تزریق شد و افرادی که دارونما دریافت کردند مشاهده نشد.
درطول کارآزمایی، بیمارانی که مقادیر کافی پلاک‌های آمیلوئید بتا از بدن آن‌ها پاک‌سازی شده بود، به‌طور ناآگاهانه از چرخه‌ی درمان دارویی خارج و به گروه دریافت‌کنندگان دارونما اضافه می‌شدند؛ اقدامی که برای صرفه‌جویی در هزینه‌ها و پرهیز از درمان غیرضروری بیماران انجام شد. این اتفاق درمورد ۵۲ درصد از بیماران تاو کم یا متوسط که تحت دارودرمانی قرار داشتند رخ داد.
نکته‌ی جالب اینجا است که پاک‌سازی مقادیر قابل‌توجهی از پلاک‌های آمیلوئید بتا، اثرات بالینی نسبتا خفیفی به‌همراه دارد و این یعنی هنوز چیزهای بسیار زیادی برای یادگیری در این زمینه وجود دارند.
گروهی از پزشکان مستقر در آمریکا که در کارآزمایی مشارکت نداشتند، نتایج را نشان‌دهنده‌ی پیچیدگی بیماری آلزایمر می‌دانند. توانایی استثنایی داروهایی مانند دونانماب و لکانماب در حذف آمیلوئید و اثر نسبتا خفیف آن‌ها در کاهش معیارهای شناختی و عملکردی نشان می دهد که احتمالا آمیلیوئید تنها عاملی نیست که به پیشرفت بیماری آلزایمر کمک می‌کند.
توجه به برخی از محدودیت‌های بزرگ مطالعه‌ی اخیر نیز اهمیت زیادی دارد/ مثلا تقریبا تمام شرکت‌کنندگان در این پژوهش سفیدپوست بودند و در رده‌ی سنی ۶۰ تا ۸۵ سال قرار داشتند. کارآزمایی پس از ۱۸ ماه به پایان رسید؛ البته به‌گفته‌ی محققان، آن‌ها درحال تمدید پژوهش خود هستند.
برای مشخص‌کردن این موضوع که دونانماب بیشتر روی کدام گروه از بیماران تاثیر‌گذار است و اینکه با توجه به عوارض بالقوه‌ی دارو، آیا ارزش استفاده دارد یا نه، به داده‌های بیشتری نیاز داریم. این احتمال وجود دارد که در آینده گزینه‌های دارویی بهتری دراختیار داشته باشیم. اما درحال‌حاضر هر امید کوچک برای افرادی که امیدوارند تا آلزایمر را چند سال یا حتی فقط چند ماه به تعویق بیندازند، معنادار است.
نتایج پژوهش در نشریه‌ی Journal of the American Medical Association منتشر شده است.
