هدفمندی جهان
چنانکه اشاره شد فیلسوفان مادی همه پدیدههای جهان جز آنچه بوسیله انسان و حیوانات پدید میآید را اتفاقی و بیهدف بمعنای پنجم از معانی اتفاق میدانند اما فیلسوفان الهی پدیدههای طبیعی را هم هدفمند میشمارند ولی هدفمندی جهان را بصورتهای گوناگونی بیان کردهاند که عمده آنها سه وجه است:
1- ارسطوئیان برای هر طبیعتی میل خاصی بسوی غایت معینی اثبات میکنند که موجب حرکت بسوی آن میشود و همچنین برای کل جهان طبیعتی قائل هستند که میل به کمال خودش موجب تناسب و هماهنگی و انسجام انواع پدیدههای جزئی میگردد .
این نظریه را مورد نقد قرار دادیم و اشکالات آن را برشمردیم .
2- گروهی از نوافلاطونیان و پیروان مدرسه اسکندریه و عارف مشربان برای هر موجودی نوعی شعور و اراده هر چند بصورتی ضعیف و کمرنگ اثبات میکنند و بدین ترتیب پارهای از اشکالات وارده بر نظریه ارسطو را پاسخ میگویند .
طبق این نظریه همه فاعلهای جهان فاعلهای ارادی خواهند بود و میبایست فاعل بالطبع و بالقسر را از اقسام فاعل حذف کرد زیرا جمع بین قبول فاعل بالطبع و اثبات شعور و اراده برای هر فاعل چنانکه لازمه مجموع سخنان ایشان است مستلزم جمع بین متناقضین میباشد و همچنین اثبات شعور برای موجودات طبیعی با لزوم مجرد بودن عالم چنانکه در جای خودش بیان خواهد شد سازگار نیست و به هر حال کمترین اشکال این قول آن است که چنین مطلبی را با برهان نمیتوان اثبات کرد .
3- وجه سوم این است که همه فاعلهای طبیعی فاعلهای مسخر هستند و فوق فاعلیت آنها فاعلیت مبادی عالیه و در نهایت فاعلیتخدای متعال قرار دارد و بدین ترتیب همه حوادث دارای هدف و علت غائی هستند اما نه در درون طبیعت بلکه در ذات فاعلهای فوق طبیعی و آنچه در جهان طبیعت تحقق مییابد غایات حرکات است نه علل غائی .
اصولا طبق نظریه اصالت وجود باید گفت که طبایع بمعنای ماهیات اموری اعتباری هستند و اقتضائی نسبت به امور وجودی ندارند و اما وجودهای خاصی که افراد طبایع بیشعور بشمار میروند اراده و قصدی نسبت به کمال خودشان یا کمال جهان ندارند چنانکه ارادهای هم نسبت به عدم آن ندارند ولی روابط علی و معلولی آن چنان آنها را به هم پیوند داده که موجب برقراری این نظام شگفتانگیز شده است و بدین معنی هر کدام سهمی در برقراری این نظام دارند اما نه به این معنی که قصد و ارادهای نسبت به آن داشته باشند و نه بدان معنی که نظم بصورت قسری و جبری بر آنها تحمیل شده باشد .
چنانکه اشاره شد فیلسوفان مادی همه پدیدههای جهان جز آنچه بوسیله انسان و حیوانات پدید میآید را اتفاقی و بیهدف بمعنای پنجم از معانی اتفاق میدانند اما فیلسوفان الهی پدیدههای طبیعی را هم هدفمند میشمارند ولی هدفمندی جهان را بصورتهای گوناگونی بیان کردهاند که عمده آنها سه وجه است:
1- ارسطوئیان برای هر طبیعتی میل خاصی بسوی غایت معینی اثبات میکنند که موجب حرکت بسوی آن میشود و همچنین برای کل جهان طبیعتی قائل هستند که میل به کمال خودش موجب تناسب و هماهنگی و انسجام انواع پدیدههای جزئی میگردد .
این نظریه را مورد نقد قرار دادیم و اشکالات آن را برشمردیم .
2- گروهی از نوافلاطونیان و پیروان مدرسه اسکندریه و عارف مشربان برای هر موجودی نوعی شعور و اراده هر چند بصورتی ضعیف و کمرنگ اثبات میکنند و بدین ترتیب پارهای از اشکالات وارده بر نظریه ارسطو را پاسخ میگویند .
طبق این نظریه همه فاعلهای جهان فاعلهای ارادی خواهند بود و میبایست فاعل بالطبع و بالقسر را از اقسام فاعل حذف کرد زیرا جمع بین قبول فاعل بالطبع و اثبات شعور و اراده برای هر فاعل چنانکه لازمه مجموع سخنان ایشان است مستلزم جمع بین متناقضین میباشد و همچنین اثبات شعور برای موجودات طبیعی با لزوم مجرد بودن عالم چنانکه در جای خودش بیان خواهد شد سازگار نیست و به هر حال کمترین اشکال این قول آن است که چنین مطلبی را با برهان نمیتوان اثبات کرد .
3- وجه سوم این است که همه فاعلهای طبیعی فاعلهای مسخر هستند و فوق فاعلیت آنها فاعلیت مبادی عالیه و در نهایت فاعلیتخدای متعال قرار دارد و بدین ترتیب همه حوادث دارای هدف و علت غائی هستند اما نه در درون طبیعت بلکه در ذات فاعلهای فوق طبیعی و آنچه در جهان طبیعت تحقق مییابد غایات حرکات است نه علل غائی .
اصولا طبق نظریه اصالت وجود باید گفت که طبایع بمعنای ماهیات اموری اعتباری هستند و اقتضائی نسبت به امور وجودی ندارند و اما وجودهای خاصی که افراد طبایع بیشعور بشمار میروند اراده و قصدی نسبت به کمال خودشان یا کمال جهان ندارند چنانکه ارادهای هم نسبت به عدم آن ندارند ولی روابط علی و معلولی آن چنان آنها را به هم پیوند داده که موجب برقراری این نظام شگفتانگیز شده است و بدین معنی هر کدام سهمی در برقراری این نظام دارند اما نه به این معنی که قصد و ارادهای نسبت به آن داشته باشند و نه بدان معنی که نظم بصورت قسری و جبری بر آنها تحمیل شده باشد .
نام موضوع : جهان هدفمند
دسته : متفرقه مذهبی
