به نام خدا
مقدمه
يكي از قاعدهکاهیهای زبان شعر كه در بُعد بصري و ديداري آشكار ميشود، هنجارگريزي در بخشِ نوشتاري شعر است. این نوعِ ویژۀ نوشتار، در اولين و ابتداييترين شكل ارتباط ديداري(و نه شنیداری) به ما ميفهماند كه با شعر روبهرو هستيم و شاید بتوان از مهمترین تلاشهای شاعران معاصر برای متمایز کردن نوشتار شعرشان از شیوههای نوشتاری سنتی و همچنین بخشیدنِ جلوه و وجهۀ دیداری به آنچه مینویسند، به چیدمانهای سطری جدید در شعر اشاره کرد که همزمان با شعر نیمایی و برمبنای پیشنهادهای عروضی نیما وارد شعر فارسی شد و شاعران پس از نیما رفتهرفته پی به دیگر توانمندیهای تقطیعهای درونسطری بردند و از این شیوه برای رسیدن به اهدافی گوناگون استفاده کردند.
برشهای درونسطری، پدیدۀ تازهای در شعر معاصر ایران است که پیشینۀ آن خارج از مرزهای ایران به قرن بیستم میلادی و شعر ولادیمیر مایاکوفسکی(Vladimir Mayakovsky) میرسد. امّا پیش از این تاریخ و نظریۀ مایاکوفسکی نیز، در غرب، گونههای دیگری از این نوع دیداری کردن شعر که بیشتر جنبۀ تفنن داشته، از دوران قدیم مرسوم بوده است. اینگونه اشعار که سابقۀ آن را به اشعار شبانی یونان باستان میرسانند، با آثار شعرای دوران رنسانس رواج یافت و در اشعار جرج هربرت(Georg Herbert) شاعر قرن هفدهم کمال پیدا کرد. پس از جنگ جهانی دوم نیز نمونۀ دیگری از اشعار دیداری در غرب رواج یافت که در آنها شکل چیدمان و نظم واژهها یا حروف، متناسب با شکل شیء مطرحشده در شعر بود و به شعر تجسمّی معروف شد(داد، 1390: 196). امّا در ایران، ترجمۀ اشعار مایاکوفسکی با برشهای درونسطری متفاوت و نیز رواج شیوۀ تقطیع سطری شعر نیمایی را باید آغازگر توجه به این شیوۀ نوشتاری دانست.
با اینکه برشهای درونسطری از اولین و مهمترین جلوههای دیداریِ شعر معاصر است، امّا باید دانست که از میان اهدافی که این نوع تقطیع، تعقیب میکند، تنها یک موردِ آن رسیدن به جلوههای دیداری است و اهداف دیگر اگرچه در ظاهر ممکن است کماهمیّتتر از دیداری کردن شعر بهنظر برسند، امّا یقیناً بسیار مهمتر و کارآمدترند.
شاملو در گفتوگویی با محمد محمدعلی میگوید: «فکر میکنم چند عامل بهطور ناخودآگاه در این امر دخالت میکند که از آنجمله است: گریز از شکل بصری نثر و بریدگیهای صوتی و تجسم موسیقایی شعر و... امّا در هرحال اصل مهم، روشنکردنِ راه خواندن شعر است»(محمدعلی، 1372: 58). بههرروی از عوامل تأثیرگذار بر شیوۀ برشهای درونسطری در شعر معاصر که تا به امروز کارایی داشته و شناخته شدهاند، میتوان به عواملی چون جهتدهی به خوانش شعر، القای موسیقی، تأکید بر واحدهای زبانی خاص، تأکید بر مفاهیم خاص، حفظ ایهام واژهها، نشاندادن فاصلههای زمانی و مکانی، ایجاد سطرهای لولایی، ایجاد خوانش دوگانه، متفاوتنمایی، و نمایش جلوههای دیداری و تصویری شعر اشاره کرد که هریک از اهمیّتی ویژه برخوردارند.
نام موضوع : برشهای درونسطری | برش درون سطری چیست؟
دسته : متفرقه ادبیات