آموزش پنج کتابی که باید قبل از شروع ویرایش متون فارسی بخوانید

بیش از صد سال پیش، فرنگی‌ها به فکر طراحی اصولی برای تصحیح متون‌شان و بهبود خوانش‌پذیری آن‌ها افتادند. درست در همان زمان، ایرانیان فرهیخته و فرنگ‌رفته‌، مانند علامه قزوینی، نیز به فکر پاکیزه‌سازی زبان فارسی افتادند و نگذاشتند این زبان از قافله عقب بماند. بدین ترتیب، بحث ویرایش، به شکل امروزی‌اش، به میان آمد. در این مسیر، محمد علی فروغی نیز با این طلایه‌دار ویرایش زبان فارسی همراه شد و بعدها، دیگران نیز راه‌شان را ادامه دادند.
محمدعلی فروغی (1321- 1256)
اما آنچه امروز، در منابع و کتاب‌های نگارش و ویرایش زبان فارسی می‌بینیم، دقیقاً آموزه‌های اولین ویراستاران نیست، چرا که ویراستاری فارسی مسیر پر پیچ و خمی را پیموده است و در این بین، مسائلی مانند ویرایش ترجمه فارسی نیز بر ویرایش فارسی تاثیر گذاشته‌اند. امروز، بازار کتاب ایران حاکی از ادامه‌دار بودن این مسیر پرپیچ و خم است. تنوع نظرات و آثار پیرموان ویرایشْ کار را برای طالبان یادگیری ویرایش فارسی دشوار کرده است. اما واقعاً، برای یادگیری ویرایش فارسی، باید به کدام منابع اطمینان کرد؟ در میان این حجم انبوه کتاب، چگونه می‌توان کتاب ویرایش فارسی خوب را تشخیص داد؟ نگران نباشید، در مسیر یافتن بهترین کتاب ویرایش و نگارش همراه‌تان هستیم.
در این مطلب، به معرفی پنج کتابی که باید قبل از شروع ویرایش متون فارسی بخوانید خواهیم پرداخت.

1. غلط ننویسیم، اثر ابوالحسن نجفی​

فرقی نمی‌کند ویراستار باشید یا نویسنده، مترجم باشید یا صرفاً خواهان یادگیری زبان فارسی معیار، در هر صورت، کتاب غلط ننویسیم تالیف ابوالحسن نجفی، زبان‌شناس، مترجم، نویسنده و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی، می‌تواند به شما کمک کند و چراغ راه‌تان باشد.
اگر بگوییم غلط ننویسیم انقلابی را در حوزۀ ویرایش و درست ‌نویسی به پا کرد، اصلاً غلو نکرد‌ه‌ایم. در این کتاب، استاد ابوالحسن نجفی کوشیده است تا اشتباهات متداول در زبان فارسی را برای خوانندگان شرح دهد و با معرفی اشتباهات رایج در زبان فارسی، به پاکیزه ساختن این زبان کمک کند.

اجازه دهید یکی از نقاط قوت غلط ننویسیم را برای‌تان بگوییم! در این کتاب، نویسنده آموزه‌هایش را به صورت دیکته‌وار بیان نمی‌کند، بلکه دلایل موجود در پس این درست یا غلط بودن را شرح می‌دهد و علاوه بر آن، با ذکر مثال‌های متعدد، درک نکات را برای خواننده آسان و دلپذیر می‌کند. در نتیجه، این کتاب را می‌توان منبع بسیار مناسبی برای آموزش ویرایش فارسی دانست.
و اما غلط ننویسیم برای ترجمه و ویرایش کتاب ترجمه شده! در این کتاب، علاوه بر اشتباهات رایج در زبان فارسی، مانند غلط املایی، غلط نگارشی، استفادۀ نادرست کلمه‌ها، غلط‌های صرفی و نحوی، در مورد گرته بردای واژگانی نیز سخن به میان آمده است. اگر مترجم یا ویراستار ترجمه کتاب هستید و می‌خواهید اصول ویرایش ترجمه را یاد بگیرید، غلط ننویسیم می‌تواند برای‌تان کارگشا باشد.




مشخصات کتاب
عنوان: غلط ننویسیم: فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی
نویسنده: ابوالحسن نجفی
ناشر: مرکز نشر دانشگاهی
تعداد صفحات: 466

2. نکته‌های ویرایش، اثر علی صلح‌جو​

کتاب بعدی نکته ‌های ویرایش از علی صلح جو، ویراستار، مترجم و نویسنده، است. وی از ویراستاران نشر فرانکلین تهران بود و از 1342 به این سو، همواره، در این حوزه فعالیت داشته است. صلح‌جو تجربۀ حاصل از دهه‌ها کار ویراستاری‌اش را در این کتاب گرد آورده است. در واقع، وی موضوعات و نکاتی را که، سال‌ها، حین کار ویراستاری یادداشت کرده بود در قالب کتابی، در اختیار علاقه‌مندان به ویراستاری قرار داده است.

و اما چرا این کتاب در قالب نوشته‌های پراکنده است؟ چرا نویسنده این نکات را تبدیل به کتابی آموزشی نکرده است؟ صلح‌جو در مورد ساختار کتابش می‌گوید:

• نوشتن کتاب درسی دربارۀ ویرایش مستلزم آوردن مطابی ابتدایی و مقدماتی بود که نوشتن آن‌ها در حوصلۀ من نبود.
• نکات ریز و موارد بحث‌برانگیزی در یادداشت‌ها بود که در چهارچوب کتاب نمی‌گنجیدند.
• همواره، از خواندن یادداشت‌های پراکنده لذت برده‌ام و در نتیجه، فکر کردم شاید کسان دیگری نیز همین‌طور باشند.

کتاب نکته های ویرایش به صورت یادداشت‌های پراکنده است، اما فهرستی بسیار دقیق و شفاف دارد و شما می‌توانید، با توجه به نیازتان، به مباحت موردنظرتان مراجعه کنید و آن‌ها را بیاموزید. نگارنده، با ذکر نمونه‌های مختلف، مقایسۀ نظرات مختلف و ذکر خطاهای پیش‌آمده، درک مفاهیم را برای خواننده آسان کرده است. حین خواندن این کتاب، کاملاً درک خواهید کرد که هر خطا می‌تواند چه عواقبی را در پی داشته باشد.

در این کتاب، با نثرساده و روان، صلح‌جو مباحث زبان‌شناختی و نکته های ویرایشی کاربردی و دقیق را به خواننده می‌آموزد و مطالب مربوط به رسم‌الخط، نحو، نشانه‌گذاری، واژه و ویرایش را نیز برایش شرح می‌دهد. چه بخواهید با ویرایش و نگارش آشنا شوید، چه در پی آموختن جزئیات دقیق آن باشید، کتاب نکته‌های ویرایش می‌تواند به شما کمک کند. نویسندگان، مترجمان و ویراستاران می‌توانند با یادگیری نکات موجود در این کتاب و به کار بستن‌شان، خوانش کتاب را برای خواننده آسان کنند.




مشخصات کتاب
عنوان: نکته‌های ویرایش
نویسنده: علی صلح‌جو
ناشر: مرکز
تعداد صفحات: 213

3. نگارش و ویرایش، اثر احمد سمیعی گیلانی​

نگارش و ویرایش احمد سمیعی گیلانی یکی دیگر کتاب‌های مهم در حوزۀ ویرایش است. استاد احمدی سمیعی گیلانی، مترجم، نویسنده و عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی، از ویراستاران نشر فرانکلین بود و آثاری نیز در حوزۀ ویرایش و نگارش دارد.
کتاب نگارش و ویرایش از دو بخش «نگارش» و «ویرایش» تشکیل شده است. از این رو، این کتاب منبع مناسبی برای آموزش اصول ویراستاری و نگارش است و می‌تواند هر کدام از این مباحث را، به صورت جداگانه و دقیق، به شما بیاموزد.

در این کتاب، با جنبه‌های بلاغی زبان آشنا می‌شوید. انواع ویرایش و مراحل خدمات ویرایشی را می‌شناسید و تفاوت ویرایش فنی و زبانی را، به روشنی، در می‌یابید. علاوه بر این‌ها، این کتاب به مواردی مانند شرح اعلام، نمونه‌های جدول، نمونه‌های غلط‌نامه، نمودار و نقشه، صفحه عنوان، صفحه عنوان لاتین، جدول حرف نویسی، جدول آوانویسی زبان فارسی و مصوّت‌های اضافی نیز می‌پردازد.
حتی اگر بخواهید شغل ویراستاری کتاب را بشناسید و آن را انتخاب کنید، این کتاب می‌تواند به شما کمک کند، چرا که بخشی با عنوان «آشنایی با حرفۀ ویراستاری» دارد و در آن، به شما می‌گوید شغل ویراستاری چیست و ویراستاری چه وظایفی دارد.




مشخصات کتاب:
عنوان: نگارش و ویرایش
نویسنده: احمد سمیعی گیلانی
ناشر: سمت
تعداد صفحات: 344

4. آموزش ویراستاری و درست‌نویسی، حسن ذوالفقاری​

آموزش ویراستاری و درست نویسی اثر حسن ذوالفقاری، نویسنده و پژوهشگر، یکی دیگر از کتاب‌های آموزش ویرایش فنی و زبانی است. در این کتاب، دکتر حسن ذوالفقاری، با زبانی ساده و نثری شیوا، مباحث مربوط به ویرایش را شرح می‌دهد. این کتاب شامل دو بخش است:

1. ویرایش فنی​

در این بخش، با مباحثی مانند نشانه‌گذاری، عددنویسی، آوانگاری، املای صحیح واژگان، مستندسازی و کتاب‌آرایی، پیوسته نویسی و جدانویسی، سال‌نگاری و فرمول‌نویسی آشنا خواهید شد.

1. ویرایش ساختاری زبانی​

در دومین بخش از این کتاب، با مباحثی مانند خطاهای واژگانی، تعبیری و اصطلاحی و همچنین، خطاهای دستوری، از جمله ناهماهنگی نهاد با فعل، حذف بی‌قرینه فعل و مجهول نابه‌جا آَشنا خواهید شد.

در پیوست‌های کتاب آموزش ویراستاری و درست نویسی نیز شاهد فرهنگ‌وارۀ برابرهای فارسی برای واژگان بیگانه هستیم.
زبان ساده و روان این کتابْ درک مطالب را برای خواننده آسان می‌کند. به علاوه، این کتاب شامل مثال‌ها و تمرین‌های است که باعث افزایش سرعت یادگیری و تثبیت مطالب در ذهن خواننده می‌شود.




مشخصات کتاب:
عنوان: آموزش ویراستاری و درست نویسی
نویسنده: دکتر حسن ذوالفقاری
ناشر: علم
تعداد صفحات: 517

5. بهتر بنویسیم، اثر رضا بابایی​

و اما می‌رسیم به آخرین کتاب برای یادگیری اصول و قواعد ویراستاری! کتاب بهتر بنویسیم اثر رضا بابایی، نویسنده، دین‌پژوه و مولوی‌شناس، یکی دیگر از کتاب‌های محبوب در حوزۀ ویرایش است.

همانطور که از عنوان کتاب پیداست، بهتر بنویسیم درس نامهٔ درست نویسی، ساده نویسی و زیبانویسی است و به ما یاد می‌دهد چگونه یهتز بنویسیم. در واقع، رسالت این کتاب در نامش نهفته است.
در بهتر بنویسیم بابایی، می‌توانید با مباحثی مانند غلط‌های املایی و نگارشی، سازگاری و همبستگی واژگان، پرهیز از حشو، کاربرد صنایع ادبی در کلام، غنای واژگان، زبان گفتار، کوتاه‌نویسی و تنوع در ساختار جمله و تعابیر آشنا خواهید شد.




مشخصات کتاب:
عنوان: بهتر بنویسیم: درسنامۀ ساده‌نویسی، درست‌نویسی و زیبانویسی
نویسنده: رضا بابایی
ناشر: ادیان
تعداد صفحات: 367

سخن آخر​

اگر مدت‌هاست در این بازار رنگارنگ کتاب، به دنبال یافتن بهترین کتاب نگارش و ویرایش هستید، حتماً تا به این‌جا، مسیرتان را یافته‌اید. برای ویراستار شدن، عجله نکنید! نگذارید اشتیاق آغاز کردن کار ویرایش کتاب و مقاله از دقت کارتان بکاهد. با خواندن این کتاب‌ها، می‌توانید با اصول ویراستاری و نگارش آشنا شوید و با به‌کارگیری این اصول، بار سنگینی را از دوش خواننده بردارید و او را، تا آخرین برگه، با کتاب یا مقاله‌تان همراه کنید.

علامه قزوینی (1256-1328)