نقد و بررسی نقد و بررسی سریال *شوق پرواز*

[.Mahdieh]

«نگاه شما»: نقدی بر سریال شوق پرواز​

علیرضا بختیاری، راوی و پژوهشگر دفاع مقدس از آبادان در مطلب ارسالی برای «نگاه شما» نوشته است:

بسم رب الشهدا

قطعا ساخت و تولید فیلم‌ها و سریال‌های مرتبط با دفاع مقدس، نیازی است که سرمایه‌گذاری برای آن، حرکتی افندی در برابر تهاجم فرهنگی دشمنان و راهی برای مقابله با جنگ نرم بیگانگان است که در سریال‌ها و فیلم‌های جنگی و نظامی خود، سعی بر نشان دادن برتری‌های بعضا باور نکردنی خود بر دشمن می‌کنند و متمرکز شدن روی زندگی افراد و اشخاص شاخص در میان رزمندگان اسلام در بین نیروهای ارتش و سپاه، گامی درست است تا نسل جوان و آینده این سرزمین و میراث‌داران افتخارآفرینان ابدی سرزمین دلیران، ایران عزیز بدانند و آگاه باشند چه مسئولیت سنگینی بر عهده دارند و در این میان آنچه اهمیت بسزایی دارد، نه بزرگ‌نمایی، بلکه درست‌نمایی وجه تمایز فرهنگ حاکم بر نبرد و دفاع رزمندگان ماست؛ رزمندگانی که در مراتب گوناگون ایمانی و رفتاری بودند و منطق و برهان ایجاب می‌کند که برای نشان دادن و به تصویر کشیدن، برترین‌های آنان از جنبه‌های ایمانی و شخصیتی و همچنین تخصصی مورد توجه قرار بگیرند.

مدتی است که شاهد نمایش سریال شوق پرواز از شبکه یک سیما هستیم؛ سریالی که داستان زندگی امیر بسیجی ارتش جمهوری اسلامی ایران را روایت می‌کند و قرار است در در بخش‌های گوناگون آن با وجوه مختلف زندگی و ویژگی‌های بارز اخلاقی و ایمانی این مؤمن مجاهد آشنا بشویم؛ اما در بیش از یازده قسمت از پخش این سریال، سوای دو بخش نخست و دوم ـ که به دوران کودکی و نوجوانی ایشان اختصاص داشت ـ دیگر بخش‌های که 9 قسمت دست‌کم 45 دقیقه ای است، به جز تلاش و توجه وی به ازدواج و مسائل زناشویی ایشان و همسرش نکته بارزی را نکردیم و در این میان، داستان زندگی دیگری که در واقع بهانه ای برای پیگیری و ادامه این داستان از زبان راوی و محقق داستان که به دلیلی تصادف در بیمارستان است و در کماست، خود بخش و زمان دیگری را از آن خود کرده و بیننده بین دو داستان درگیر است.

نکته‌ای که از سازندگان این سریال قابل پرسش است، این است که ایا شهید بابایی در زندگی‌اش، اهل مسجد و هیأت مذهبی نبوده است؟ تا یازدهمین قسمت که تاکنون نمایش داده شده، به هیچ روی این بخش از زندگی وی دیده نشده است؛ حتی بحث نماز و مسائل مذهبی وی نیز بسیار رقیق و سطحی و تنها در حد چند کلامی بوده است؛ آیا بهتر نبود به جای اختصاص 9 قسمت به درگیری‌های ازدواج وی و یا دوست گرامی‌اش به رفتار و منش وی در دوران دانشکده و یا در کشور آمریکا که در مطالب منتشره از زندگی ایشان عنوان شده است، پرداخته می‌شد؟ آیا ایشان هیچ رفتار دینی از خودش نشان نمی‌داده است؟!

با این اوضاع و احوال، جوان نسل سومی و چهارمی ما چگونه می‌تواند تفاوتی بین ایشان با آن خلبان آمریکایی بیابد؛ البته انتخاب هنرپیشه ای که نقش این امیر دلاور را عهده‌دار بود، به ظاهر تنها به کمترین تشابه ظاهری بسنده شده که خود جای بحث است.

به هر حال، بحث بر سر این است که آیا مانند دیگر سریال‌ها، تنها کش دادن مورد توجه بوده است یا بیان زوایای گوناگون این شهید بزرگوار که تاکنون جز بخش یازدهم که آن هم با خواندن یک اعلامیه توسط شهید اردستانی و مخالفت بسیار سطحی این شهید، هیچ نمودی از رفتار دینی و سیاسی وی دیده نشده است.

 

[.Mahdieh]

نبود فیلمنامه‌نویس متعهد؛ جدی ترین ضعف شوق پرواز​

وصلۀ ناچسب بودن وقایع زمان حال با بازی تصنعی ستاره اسکندی به این می‌ماند که در میان یک جعبۀ جواهرات یک سنگ سیاه نیز انداخته باشند که به هیچ روی نتوان وجود آن را پذیرفت. لازم نیست کسی در خصوص زندگی شهید بابایی مطالعه کرده باشد تا این جعلیات را تشخیص کند. همۀ مردم به طور فطری این را درک می‌کنند. زیرا آنچه که در واقع رخ می‌دهد خواست خدا است و او اصولاً از طریق اولیائش (که عباس بابایی یکی از آنها است) بر سایر مردم جلوه می‌کند.​

گروه فرهنگی مشرق - جمعه 22 اردیبهشت، برنامۀ سین مثل سریال پس از قریب دو ماه به رأی گیری خود پایان داد و سریال شوق پرواز از منظر مخاطبان این برنامه بهترین سریال ده سال اخیر تلویزیون شد. رتبه‌های دوم و سوم نیز به دو سریال در چشم باد/ مسعود جعفری جوزانی (1388) و پایتخت/ سیروس مقدم (1389) رسید.
چهارشنبه سوم خرداد تهیه‌کننده و فیلمنامه‌نویس سریال شوق پرواز، قراردادی را با حجت الاسلام سید محمدرضا واحدی معاون فرهنگی ارتش جمهوری اسلامی مبنی بر ساخت سریالی از زندگی شهید صیاد شیرازی منعقد کردند. به این بهانه مروری داریم بر عملکرد نه چندان خوب این افراد در سریال شوق پرواز.

 

[.Mahdieh]

مقدمتاً باید بگوییم که استقبال عامۀ مردم از سریال شوق پرواز یا مثلاً سریال یوسف پیامبر(ع) به منزلۀ موفقیت کامل فیلم و عوامل سازندۀ آن نیست. محققانِ مطلع از حقایق زندگی این انبیاء و اولیاء می‌دانند که تحقیقات فیلمنامه و روند نگارش فیلمنامه و ساخت فیلم مناسب نبوده و آنچه تصویر شده بعضاً صحیح نیست. اما مقام این بزرگواران آنقدر رفیع است که سهم کوچکی از سلوک عجیب و زندگی مبارک ایشان توانسته است رزق معنوی سریال 24 قسمتی شوق پرواز و یا سریال یوسف پیامبر(ع) را در 45 قسمت تأمین کند.

 

[.Mahdieh]

تاریخچه
گروه تلویزیونی شاهد در سال 1373 ساختن فیلمی از زندگی شهید عباس بابایی را در دستور کار قرار داد و به این سبب نامۀ درخواستی به رهبر معظم انقلاب نوشت و به عنوان فرماندۀ کل قوا از ایشان اجازه خواست تا از تجهیزات هواپیماهای جنگنده ارتش در ساخت زندگی این شهید استفاده کند. رهبر عزیز نیز ضمن تأکید بر انجام این کار، دستور لازم را به شهید ستاری فرماندۀ آن وقت نیروی هوایی ارتش دادند. طی ده سال آینده فیلمنامه‌ای که واحد عقیدتی ـ سیاسی ارتش و سپس شهریار بحرانی نوشتند هرچند با ضعف‌های بسیاری همراه بود اما تولید خود را آغاز کرد و حتی چند سکانس نیز به کارگردانی حسین قاسمی جامی فیلمبرداری شد. در آغاز سال 1383 سه نهاد بنیاد شهید، امور جانبازان و ستاد آزادگان در یکدیگر ادغام شدند و نهاد جدیدی به نام بنیاد شهید و امور ایثارگران شکل گرفت و به همین سبب عملاً این پروژه متوقف ماند. بعد از تشکیل مؤسسۀ شاهد، پروژه در سال 1384 مجدداً آغاز و آقای جواد نورزبیگی به عنوان تهیه کننده انتخاب شد. او نیز در ابتدای کار آقای مجید مجیدی را به عنوان مشاور هنری دعوت کرد. به نظر جناب مجیدی، فیلمنامه‌ای که واحد عقیدتی ـ سیاسی ارتش نوشته بود جنبه‌های عاطفی و خانوادگی نداشت. لذا ایشان آقای فرهاد توحیدی را برای نگارش فیلمنامه پیشنهاد کرد. با مشغول شدن آقای قاسمی جامی در پروژه‌ای دیگر، نهایتاً آقای یدالله صمدی به این پروژه پیوست. عوامل حرفه‌ای دیگری نیز به این مجموعه دعوت شدند از جمله: حسن پویا (مدیر فیلمبرداری)، سعید ملکان (طراح چهره‌پردازی)، اصغر نژاد ایمانی (طراح صحنه و دکور)، محسن روشن (طراح و ترکیب کنندۀ صدا) و محمدرضا علیقلی (آهنگساز).

 

[.Mahdieh]

تحقیقات و فیلمنامه
عمدۀ تحقیقات فیلم توسط نیروی هوایی ارتش انجام شده است. آنها نیز بیشتر متکی بوده‌اند به کتابی که انتشارات عقیدتی ـ سیاسی ارتش از زندگی شهید بابایی منتشر کرده است. کتابی به نام پرواز تا بی‌نهایت در 280 صفحه که برای اولین نوبت در سال 1374 در چهل هزار نسخه منتشر شد و تا سال 1384 به چاپ دهم رسید. کتاب دوم، یک کتاب کوچک 60 صفحه‌ای از انتشارات روایت فتح است به نام بابایی به روایت همسر شهید که چاپ نخست آن در سال 1380 منتشر شد، و تا سال 1390 به چاپ دوازدهم رسید. شمارگان هر نوبت از چاپ این کتاب 3300 نسخه است.

کتاب نخست، خاطرات خوبی از دوران کودکی تا شهادت عباس را از زبان خانواده، دوستان و همکاران شهید نقل کرده و منبع بسیار خوبی است لکن کتاب دوم فقط روایت‌گر منظر همسر شهید است. اما متأسفانه گویا که وجود این کتب باعث شده تا سریال محقق نداشته باشد. وجود لااقل یک محقق کاربلد برای این سریال ضروری است. یک محقق فیلم اولاً خاطرات نزدیکان شهید را جمع آوری و ثبت خواهد کرد به نحوی که سخن نشنیده‌ای باقی نماند، و بعدها کسی مدعی نشود که حرف ناگفته‌ای یا سند نامکشوفی از شهید دارد که محقق به آن دست نیافته است. در ثانی او باید ‌به دنبال جزئیاتی از شهید بابایی باشد که اصولاً در کتاب‌ها و تحقیقات مکتوب، ثبت نمی‌شود اما برای ساخت یک فیلم بسیار ضروری است. جزئیاتی از قبیل: نحوۀ راه رفتن، غذا خوردن، نماز خواندن، لباس پوشیدن، نشستن، درس خواندن و ده‌ها چیز دیگر از زندگی شهید بابایی به وقت کودکی و بعد درس خواندنش در امریکا تا هنگام شهادت. سازندگان فیلم خلاء این لحظات را در فیلم با تخیلات خود پر کرده‌اند.

 

[.Mahdieh]

اما لحظات خوب و مستندی نیز در فیلم وجود داشت. بعد از پیدا شدن حلقۀ فیلمی از دوران تحصیل بابایی در امریکا در حالیکه چهار قسمت از سریال نیز پخش شده بود عوامل فیلم در مهر 1390 به ترکیه رفتند تا بر اساس این تصاویر برخی صحنه‌های امریکا را بازسازی کنند. همچنین است تصویر مستند محسن رضایی و درخواست او از عباس بابایی برای پشتیبانی از نیروهایش که در محاصرۀ عراق هستند، که متعاقباً خود بابایی به عنوان فرمانده در این عملیات هوایی شرکت می‌کند. در این سکانس برای نشان دادن تصویر محسن رضایی از یک حلقه فیلم مستند استفاده شده بود، هرچند که عوامل فیلم برای بازسازی صدای ضعیف آن فیلم مستند از جناب محسن رضایی خواستند تا آن مکالمه را تکرار کند.
دوران کودکی عباس تا حد زیادی خوب است و بازیگر آن نقش (علیرضا مظفری) بازی قابل تحسینی ارائه کرده است. ماجرای هواپیمای سمپاشی نیز هرچند از افزودنی‌های فیلمنامه و مطابق الگوی فیلم‌های هالیوودی است ولی قابل قبول از کار درآمده است.

اما ضعف عمدۀ این سریال از نبود یک فیلمنامه‌نویس متعهد است. نمی‌خواهم کسی را تخطئه کنم اما چرا گمان داریم که یک فیلمنامه‌نویس ورای زندگی خویش و آنچه بدان علاقه داشته و در زندگی به دنبال آن رفته است می‌تواند دربارۀ مسائل دیگری که بعضاً او در تقابل با آنها برآمده به کیفیت و خوبی مسائل محبوبش قلم بزند؟ آیا قصد عوامل فیلم این بوده تا در این مسیر جناب فرهاد توحیدی را که کار خود را با فیلمنامه‌هایی چون مرد ع×و×ض×ی/ محمدرضا هنرمند (1376) و دنیا/ منوچهر مصیّری (1381) آغاز کرده را به یک باره متحول کنند؟ در این صورت باید گفت که جناب فرهاد توحیدی قبل از آنکه قدمی به سمت حق بردارد فیلم و فیلمنامه را به سمتی که خود می‌پندارد خواهد برد.

البته انتخاب آقای توحیدی توسط جناب مجید مجیدی صورت گرفته، و مجیدی خود مشاور هنری و اصطلاحاً دست راست تهیه‌کننده (نوروز بیگی) در این پروژه بوده است. او که کار خود را با حوزۀ هنری شروع کرد واضحاً پس از ساخت فیلم تبلیغاتی میرحسین موسوی ژست اپوزیسیون گرفت و از سال 1389 نیز در ساخت فیلم کودکی پیامبر(ص) فیلمنامه نویسانی را به کار دعوت کرد که نه تنها به نظام جمهوری اسلامی اعتقادی ندارند بلکه در ضدیت با آن فیلم‌هایی چون ما همه خوبیم/ بیژن میرباقری (1383) ساخته‌اند که با زبان سمبولیک قصد دارد اضمحلال جمهوری اسلامی را نشان دهد. چرا می‌خواهیم همه چیز را به طور حرفه‌ای برگزار کنیم و تخصص را بر تعهد اولویت دهیم؟ الان که سال 1358 نیست که بگوییم ما فیلمساز یا فیلمنامه‌نویسانی که هم متعهد و هم متخصص باشند نداریم.

فرهاد توحیدی و دو همکار جوانش (حسین تراب‌نژاد، مهدی محمدنژادیان) در نزدیک کردن فیلمنامه به واقعیت، از عهده برنیامده‌اند و در عوض تخیلات خود را داخل کرده‌اند. واضحاً تحقیقات آنها در خصوص شهید بابایی اندک بوده است. مطابق آنچه که در سایت این فیلم به نقل از مصاحبۀ ماهنامۀ سینما رسانه با ناصر دهقان مدیر عامل مؤسسه شاهد درج است جناب فرهاد توحیدی در عید فطر سال 1387 (مطابق با دهم مهر) کتباً استعفاء می‌دهد و می‌نویسد: «من در مورد این شخصیت و این آدم به بن‎بست رسیدم. اینقدر که این شخصیت عظیم و دست‌نایافتنی است... ما دربارة این آدم، به چیز‏هایی رسیدیم که اگر در فیلمنامه وارد کنیم، می‎گویند که اینها شعارزدگی است و دارند فیلم بازی می‏کنند. اگر داخل نکنیم که حق شهید را تضییع کرده‌ایم».

این جملات نشان می‌دهد که اولاً زندگی و تفکرات جناب فرهاد توحیدی از حیات مبارک شهدا دور است. ثانیاً پس از تماشای فیلم متوجه می‌شویم که او برای آنکه به گمان خود به شعارزدگی نیفتد حق شهید بابایی را تضییع کرده است. به گونه‌ای که بسیاری از تخیلات خود را به جای واقعیت در فیلمنامه گنجانده و از بسیاری از وقایع صرف نظر نموده است. جناب مجید مجیدی نیز به عنوان مدیر هنری فیلم، بدون اینکه فرصت تحقیقات از زندگی این شهید داشته باشد پیشنهادات زیادی به مجموعه داده که اکثراً پذیرفته شده است. چرا شهرت کسی همچون مجید مجیدی باعث می‌شود که ما واقعیات را مغفول بگذاریم و به تخیل و ذوقیات روی آوریم؟

 

[.Mahdieh]

بارزترین نمونۀ این جعلیات قصۀ زمان حال فیلم و ماجرای لیلی (ستاره اسکندری) است که در همان سکانس ابتدایی سریال در حین مکالمه تلفنی با نامزدش مسعود (کورش تهامی) با اتومبیلش تصادف می‌کند و به کما می‌رود و تا لحظه‌های آخر سریال به هوش نمی‌آید. در لحظۀ تصادف، مسعود داشت به لیلی برخی اخباری که از رابطۀ عجیب او با فرخ کرامتی (حسن جوهرچی) شنیده بود خبر می‌داد. اندک اندک می‌فهمیم که لیلی به زندگی شهید بابایی علاقمند شده و می‌خواهد در این خصوص کتابی بنویسد. مسعود نیز سریعاً از خارجه بازمی‌گردد و تحقیقات در خصوص نامزدش را شروع می‌کند و همین تحقیقات قلمی و تصویری و صوتی است که مدخل فیلم برای ورود به زندگی عباس بابایی می‌شود. تمهید فیلمنامه نویس از خلق وقایع زمان حال، آن است که اولاً مدخل ورود به داستان باشد و ثانیاً می‌خواهد بگوید که زندگی عباس بابایی آنقدر جذابیت دارد که یک زن غیرمعتقد به وقت مهاجرت از ایران به سبب آشنایی ناگهانی با شهید بابایی نه‌تنها از مهاجرت منصرف می‌شود بلکه به آنجا می‌رسد که محقق و نویسندۀ زندگینامۀ عباس شود.
این وجه در صورتی درست است که ما انسان‌های بی‌کران و بزرگی در مملکتمان بجز شهید بابایی نداشته باشیم. اگر داریم پس چرا آن انسان‌های زنده یا شهید، پیش‌تر سبب ماندن لیلی و مسعود در وطن نشده‌اند؟! در این میان آزار دهنده‌ترین بخش مظنون شدن مسعود به رابطۀ نامزدش با فرخ است. چرا فرخ به عنوان یک ناشر کتب دفاع مقدس اینقدر به لیلی نزدیک می‌شود و چرا رفتار او به مؤمنان نمی‌ماند؟

وصلۀ ناچسب بودن وقایع زمان حال با بازی تصنعی ستاره اسکندی به این می‌ماند که در میان یک جعبۀ جواهرات یک سنگ سیاه نیز انداخته باشند که به هیچ روی نتوان وجود آن را پذیرفت. لازم نیست کسی در خصوص زندگی شهید بابایی مطالعه کرده باشد تا این جعلیات را تشخیص کند. همۀ مردم به طور فطری این را درک می‌کنند. زیرا آنچه که در واقع رخ می‌دهد خواست خدا است و او اصولاً از طریق اولیائش (که عباس بابایی یکی از آنها است) بر سایر مردم جلوه می‌کند.

آن خدا کسی است که زندگی عباس بابایی را اینچنین به زیبایی تقدیر کرده که به وقت کودکی در اعیاد قربان در تعزیه نقش اسماعیل(ع) را بازی کند و در انتها نیز در روز عید قربان با اصابت یک تیر به شاهرگ گردن خونش در آسمان بپاشد و شهید شود در حالیکه او باید علی القاعده به سفر حج که امام خمینی(ره) دستور خاص آن را داده بود می‌رفت. اما در سوی دیگر، در صحرای عرفات کسانی برای همسرش خبر می‌آورند که عباس را کمی آن طرف‌تر دیدیم که داشت قرآن می‌خواند. در روایات شیعه حدیثی به این مضمون آمده است: «اگر کسی برای یک مصلحت بزرگ‌تر نتواند به حج بیت الله برود خداوند فرشته‌ای را شبیه او خلق می‌کند تا آن اعمال را برایش انجام دهد». آیا این تقدیرات از سر صدفه و شانس است؟

بنده اگر مقام مسئولی در این سریال بودم استعفای فرهاد توحیدی را می‌پذیرفتم. زیرا او با شناختی که از خود داشته به بضاعت اندک خود اقرار کرده است. چرا برخی مسئولان چنین اعترافاتی را به حساب شکسته نفسی فرد گوینده می‌گذارند و چشم خود را بر واقعیت می‌بندند؟
چند ایراد دیگری که برای فیلمنامۀ این اثر می‌توان برشمرد به این ترتیب است:

 

[.Mahdieh]

. راوی قصه مکرراً تغییر می‌کند و این ضعف عمده‌ای را در این سریال سبب شده است. ابتدا قصه از منظر دانای کل روایت می‌شود و پس از آمدن مسعود قسمت زیادی از وقایع از منظر او که تحقیقات تصویری و قلمی نامزدش لیلی را مشاهده می‌کند بازگو می‌شود. راوی بسیاری از موارد نیز همسر شهید است و در میانۀ همۀ اینها روایت کردن دانای کل نیز ادامه دارد.

2. مجتمع کردن همۀ همکاران عباس و دوستان خانوادگی او در شخص سعید خجسته‌فر (شهرام حقیقت دوست). و این برای شخص مردم‌دار و خونگرمی همچون عباس خوب نیست که فقط با یک دوست مراوده داشته باشد. این یک ضعف عمدۀ فیلمنامه نویس است که نتواند شخصیت‌های متعدد را که حتی مشخصات و خاطرات آنها وجود دارد در فیلمنامه داخل کند. از جمله مصطفی اردستانی (اتابک نادری) که در خیلی از موارد هم‌رتبۀ شهید بابایی بود و در این فیلم بسیار پرداخت ناشده باقی ماند، جز موارد اندکی از قبیل آنکه او و خانواده‌اش در آن سفر حج انتهایی با خانم حکمت همسفر بوده‌اند.

3. وجه دستگیری شهید بابایی از فقرا و مساکین با اموال شخصی بی‌پرداخت مانده بود. مثلاً همسر او گوشزد کرده که حقوق ماهیانۀ عباس زیاد بود ولی آنقدر به دیگران کمک مالی می‌کرد که در انتهای برج کم می‌آورد. و یا یکی از فامیل‌های دور عباس که در ارومیه سرباز بوده نقل کرده است که برایش پاکت‌های حاوی پول می‌آمده و پس از پرس و جوی زیاد فهمیده که برادرش آدرس محل خدمت او را به عباس داده است و عباس نیز آن ماجرا را انکار می‌کرده و بعد در آخر گفته «فراموشش کن». و یا اینکه عباس خانۀ خود را با یکی از ارتشی‌های پایگاه که هشت بچه داشته است عوض می‌کند و می‌گوید ما دو تا بچه داریم و این خانۀ بزرگ به درد ما نمی‌خورد و غیره.

4. حجم مطالب خانوادگی فیلم زیاد است. آیا برای یک مجاهد فی سبیل الله نیازی به این حجم بالای روابط خانوادگی هست؟ شما از زندگی خصوصی امام خمینی(ره) چقدر اطلاع دارید؟ آیا یک مقدار اندک کفایت نمی‌کرد؟

5. ارتباط عباس با علما که عمدتاً مشهورند زیاد بوده است، افرادی همچون شهید صدوقی، آیت الله خامنه‌ای، امام خمینی(ره)، که در فیلم چیزی از آن ندیدیم. نویسندگان می‌توانستند این رابطه خوب را با علمای دیگری از حوزه برقرار کنند. خصوصاً رابطۀ خوب او با امام خمینی(ره) که عباس را می‌شناخت و از تلاش‌های او خبر داشت و آن سفر حج آخر را برای او در نظر گرفته بود پرداخت نشده است.
6. بابایی از کسانی بوده که در قرآن و مسائل دینی مطالعات بسیار داشته و در حدّ خوبی در آنها مبرّز بوده است. آیا مخاطب نباید بپرسد که این مرد این رفتارهای نیک را از کجا آموخته است؟

7. دخل و تصرف‌هایی که فیلم در واقعیت صورت داده غیر ضرور و اصولاً نا به جا است. برای نمونه مشکل کمردرد فراش مدرسه که عباس کودک دبستانی، صدای گریۀ او را در نزد مدیر (دایی عباس) به وقت اخراج کردنش می‌شنود و با بچه‌ها تعهد می‌دهند که مدرسه را خودشان تمییز کنند و مدیر نیز مشروط می‌کند به اینکه آنها باید از اولیائشان نامه بیاورند! در حالیکه ماجرا این بود که بعد از شهادت عباس بابایی فراش مدرسه به خانواده‌اش خبر می‌دهد که حدود سی سال قبل وقتی که او به سبب ناتوانی از نظافت مدرسه در حال اخراج شدن بوده یک روز صبح زود می‌بیند که حیاط مدرسه تمییز شده است. سحر روز بعد کشیک می‌دهد و می‌فهمد پسری از دیوار به داخل مدرسه پرید و آنجا را جارو کرد. فراش اسم او را می‌پرسد و با عباس آشنا می‌شود. او نیز از فراش می‌خواهد موضوع را به کسی اطلاع ندهد (علیِ اکبر، پرواز تا بی‌نهایت، صص. 20 و 21).

8. چیزهایی را می‌شد تخیل کرد و فیلمنامه نویسان از آن غافل بوده‌اند. اما تخیل کدام نویسنده است که به پای قله‌های رفیع انبیاء و اولیاء خدا برسد اگر نویسندگان در آن فضاها نزیسته باشند؟ برای نمونه تأمل کنید کسی که اول و آخر عمرش با حضرت اسماعیل(ع) محشور باشد، آیا در میانۀ عمرش از آن غافل است؟ وجه منفی این ماجرا را در سریال مختار به یاد آورید و سخن مکرر عمر سعد را برای حکومت ری. این به آن سبب است که آنچه انسان به آن می‌اندیشد رزق او می‌شود (سورۀ إسراء/ 18 تا 21). خاطرات اطرافیان از شکر گفتن عباس قبل از خوردن یک میوه یا نماز شکر خواندنش قبل از چیدن محصولات پدر از درخت حتی اگر در فیلم به صورت مستقیم به کار نروند، شناخت وجه بارز او را برای نویسندگان میسر می‌کند. در این خصوص توضیح خواهم داد.

9. فیلم بایست لحن حماسی می‌داشت که نداشت. عباس بابایی یک مجاهد و رزمندۀ سخت‌کوش است، کسی که شصت عملیات موفق جنگی را به خوبی انجام داده است. در یک عملیات در کشور عراق وقتی گلوله‌ای به باک بنزین هواپیما می‌خورد او برای آنکه سوخت هواپیما در راه تخلیه نشود مسیر برگشت تا تهران را معکوس می‌راند. سازندگان اذعان کرده‌اند که به سبب آنکه فیلم شعاری نشود این واقعه را در فیلمنامه داخل نکرده‌ایم. به نظر اینجانب نه تنها نبایست این واقعه را از فیلم حذف می‌کردند بلکه باید محمل آن را در فیلمنامه فراهم می‌نمودند و از سوی دیگر از حجم زیاد وقایع خانوادگی می‌کاستند. مسلّم است که این واقعه در فیلم کنونی همچون وصله‌ای ناچسب است. بایست فکر می‌کردند که این واقعۀ مستند را چگونه بگوییم که باورپذیر باشد، آیا با مدالی که فرماندهان ارتش بعد از آن واقعه به بابایی می‌دهند؟ یا با خبری که از این واقعه در روزنامه‌ها درج می‌شود؟ یا با تقدیری که رئیس جمهور از او می‌کند؟ یا پاداش سفر حج که توسط امام خمینی(ره) برای او در نظر گرفته می‌شود و یا هر چیز دیگر.

 

[.Mahdieh]

نقش تخیل در فیلمنامۀ یک فیلم تاریخی
مسئلۀ اصلی در خصوص تخیل کردن در قصص تاریخی این است که اصولاً ما برای لحظاتی از زندگی انبیاء یا اولیاء خدا، نصّ داریم ولی از بیشتر لحظات عمر شریف آنها چیزی نمی‌دانیم. لهذا به وقت تخیل کردن باید تمام نصّ و اخبار موجود را دیده و تحقیق کرده باشیم تا تخیل ما با نصوص موجود مخالف نباشد. در خصوص زندگی معاصران نیز تلاش محققان و فیلمنامه نویسان باید به گونه‌ای باشد که محققان به سخن هر کس که خاطرات خوبی از شهید داشته گوش سپرده باشند. معمولاً کسانی نیز وجود دارند که بنا به دلایل مختلف سکوت می‌کنند ولی سماجت و لیاقت محققان می‌تواند آنها را نیز به سخن آورد. در وقت نگارش فیلمنامه، باید تخیلات نویسنده در فضای نصّ موجود باشد نه اینکه همچون وصله‌ای ناچسب بر آن بار شود. این کار به مرمّت کردن یک تابلوی نقاشی یا یک قالی نفیس می‌ماند که باید با نگاه به آنچه موجود است بخش مفقود را بازیابی کرد. و فیلمنامه نویسی از عهدۀ این مهم برمی‌آید که با پای سلوک آن مراتب را رفته باشد یا سالک آن باشد. به عبارت دیگر، این مقوله بیش از آنکه از جنس علم و آگاهی باشد از جنس عمل است.

 

[.Mahdieh]

کارگردانی
با توجه به موی سفید و سن زیاد جناب یدالله صمدی نسبت به دیگر کارگردان‌ها او به شایستگی توانسته فضای دوران کودکی عباس را تا حد زیادی بازسازی کند. هرچند که می‌دانم به سبب بودجه اندک فیلم، کارگردان دستش باز نبوده و اغلب به چند لوکیشن خاص و نماهای درشت (برای گرفتن نگاه مخاطب از صحنه) بسنده کرده است.