نقد فیلم سرو زیر آب, سوژه مغفول ماندهژ

[Maedeh]

"سرو زیر آب"
کارگردان : محمدعلی باشه آهنگر
تهیه‌کننده : سید حامد حسینی
نویسنده : محمدعلی باشه آهنگر / حامد باشه آهنگر
بازیگران : بابک حمیدیان / مینا ساداتی / مسعود رایگان / هومن برق نورد / رضا بهبودی / همایون ارشادی / مهتاب نصیرپور / فرخ نعمتی / شهرام حقیقت دوست / سیاوش چراغی پور و ...
مدیر فیلمبرداری : علیرضا زرین‌دست
صدابردار : عباس رستگار پور
طراح چهره پردازی : محسن بابائی
طراح صحنه و لباس : عباس بلوندی
تدوین : حمید باشه آهنگر
آهنگساز : بهزاد عبدی
مدیر تولید : طاهر امانی
توضیحات :
محمد علی باشه آهنگر که فعالیتهای هنری خود را با نویسندگی و کارگردانی چندین فیلم کوتاه و مستند آغاز کرد در ششمین ساخته بلند سینمایی خود پس از فیلمهای نیمه گمشده (۱۳۷۸) ، نبات داغ (۱۳۸۱) ، فرزند خاک (۱۳۸۶) ، بیداری رویاها (۱۳۸۸) ، ملکه (۱۳۹۰) سراغ فیلمنامه سرو زیر آب که از همان جنس سینمای خودش میباشد رفته است؛ وی که در سی امین جشنواره فیلم فجر برای فیلم ملکه با نامزدی در ۱۴ رشته رکورددار بود اما تنها برنده سه جایزه سیمرغ بلورین بهترین موسیقی بهترین طراحی صحنه و لباس و دیپلم افتخار بهترین جلوه‌های ویژه بصری رایانه‌ای شد و بعد از 6 سال وقفه با فیلم سرو زیر آب در سی و ششمین جشنواره فیلم فجر حضور یافت و با اینکه در ۸ بخش نامزد دریافت سیمرغ بلورین شده بود اما در نهایت توانست سه سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری، بهترین طراحی صحنه و بهترین فیلم با نگاه ملی از سی و ششمین دوره فیلم فجر را به ارمغان آورد؛ سرو زیر آب آخرین اثر محمدعلی باشه آهنگر است؛ کارگردانی که به دفاع مقدس علاقه دارد اما سعی میکند گرایشات روشنفکرانه اش را نیز به هر شکل در آن بگنجاند و همواره نگاه به‌خصوصی به جنگ داشته است.
ژانر دفاع مقدس در کشور ما با ژانر جنگی فاصله گرفته و الان به دو مقوله نسبتاً جدا تقسیم شده اند؛ در فیلمهای جنگی شاهد صحنه‌های اکشن و دلاوریهای سربازان هستیم و در فیلمهای دفاع مقدس که چند سالیست در سینما بیشتر با آنها مواجه هستیم همچون فیلم ویلایی ها، شیار ۱۴۳، بیداری رویاها و ... از نوع دیگری به مسئله جنگ میپردازندکه پیش از این درباره آن صحبت نشده بود و این فیلمها قاعدتاً از مشخصه هایی نیز برخوردارند که شاید انگ ضد جنگ بودن هم به آنها بزنند و در این بین شاید شیوه نمایش آن موضوعات هم طوری باشد که به ذائقه متفکرین آن دوره دفاع مقدس خوش نیاید و این آثار نشانگر این هستند که بعد از سالها سینما و ادبیات جنگ یا همان دفاع مقدس از هیجانات اولیه خود کاسته و سراغ موضوعات دیده نشده رفته است، فیلم سرو زیر آب هم در این دسته از فیلمها قرار میگیرد و با اینکه داستان در بحبوحه جنگ هشت ساله رخ میدهد اما موضوع اصلی یک نکته تقریباً فراموش شده است : شهدای گمنام.
سرو زیر آب داستانی پیرامون شهدای مفقود الاثر و سرگردانی خانواده های آنها در پی خبر و نشانی از آنهاست؛ باشه آهنگر در فیلم جدیدش به سراغ مساله حساسی رفته و سعی کرده است به یکی از فعالیتها و دسته های دیده نشده جنگ ایران و عراق بپردازد، "ستاد معراج شهدا" گروهی بودند که جنازه های شهدا را کشف و تشخیص هویت میکردند و پیکرهای کاملاً سوخته، بی پلاک که حتی نمیشد از آنها انگشت نگاری کرد به پایگاه آورده میشدند و این گروه وظیفه داشتند تا به هر طریقی که شده هویت اجساد شهدا را شناسایی کنند و پس از بررسی های دقیق و قطعی به خانواده هایشان خبر و تحویل دهند، در فیلم سرو زیر آب مادران و پدران چشم به انتظار فرزندانشان از سرتاسر ایران به سمت این پایگاه‌ها روانه میشوند تا بلکه بتوانند خبری، پیکری و یا حتی تکه‌ای از فرزند خود را داشته باشند تا بر آن سوگواری کنند، در این میان سربازی وجود دارد که باور دارد باید داغ این خانواده‌ها را هرجور شده تسکین داد و گاهی پیکری بی‌نام و نشان را که چند صباحیست خبری از هویت او نیست به این خانواده‌ها به عنوان فرزند شهید خود میدهد، این کار او با اینکه مخالفان بسیاری در میان بچه‌های پایگاه و علی الخصوص فرمانده دارد ولی از نظر او ضروریست و به گفته او - باید هوای این زنده‌ها را داشت - در خلاصه داستان آمده است : راز جهانبخش کرامت فاش می‌شود؟ این راز خواب چیستا، ماهرو، گودرز، بهرام، جهانگیر و سرگرد پوشیاس را آشفته خواهد کرد؛ جهانبخش برای اثبات بی گناهیش و بازگشت آرامش سفربلندی را آغاز میکند؛ سفری که پایانش زندگی بسیاری از آنها را تغییر میدهد….
از محمد علي باشه آهنگر كه در كارنامه فیمسازی اش فیلم شاخصی به نام ملكه قرار دارد و در آن فيلم ما جنس تازه اي از فيلمهاي دفاع مقدسي را شاهد بودیم بعيد بود ساخت همچنين فيلم ضعيفي كه اگر قاب بنديهاي علیرضا زرین دست که گویی برای هر قاب تصویر، چیدمانی در نظر گرفته تا هیچ نمایی بدون جزئیات نباشد و با بهره بردن از عنصر طبیعت در تصاویر لانگ شات که چشمان تماشاگر را مینوازد نبود شاید با بیداری رویاهایی دیگر مواجه بودیم، هرچند در دقایقی شباهتهايي بين اين دو فيلم حس ميشود ؛ مخصوصاً قسمتي كه عنوان ميشود شهرام حقيقت دوست قبل از برادر شهيدش عاشق ستاره اسكندري (عروسش) بوده است؛ فیلم سرو زير آب فيلمي سخت و پر لوكيشن که با مشارکت و سرمایه گذاری بنیاد سینمایی فارابي، حوزه هنري و شهرداري تهران در شهرهای یزد، لرستان، تهران و دزفول انجام فیلمبرداری شده است و به موضوع شهدای گمنام میپردازد ؛ فیلم سرو زیر آب را نمیتوان فیلمی تاثیرگذار بر سینمای دفاع مقدس دانست چون فیلمساز سعی نمیکند حرف تازه ای در دل این جریان بزند و با تمام ابزارهای جدیدی که داشته به همان حرفهای گذشته بسنده کرده است و با اينكه سوژه جذابي دارد اما قصه يك خطي فيلم كه بیشتر مناسب یک فیلم کوتاه میباشد و پتانسيل تبدیل شدن به فيلم بلند را ندارد؛ فیلم حتی در روایتگری هم دچار زیاده گویی است و در نیم ساعت پایانی خسته کننده می شود چون ضرباهنگ روایت به هم ریخته و اینطور احساس می شود که فیلم قصد تمام شدن ندارد؛ سوژه فیلم یعنی ماجراهایی که میتواند در ستاد معراج شهدا رخ بدهد در ذات خود آنقدر قوی و بکر است که نیاز به این همه زیاده گویی نداشت و ایده مرکزی فیلم که میتوانست چالشی جدید برای یک درام از سینمای جنگ باشد با متوقف ماندن اثر در همان ایده ابتدایی کاملا ابتر و از دست رفته به نظر میرسدتا جايي كه نويسنده براي جذابيت قصه به سراغ اديان ميرود و با در كنار هم قرار دادن آنها و در سكانسهايي روحاني شيعه را در کنار موبد زرتشتي ميبينيم سعی در جذاب کردن فیلمش دارد؛ فيلم سرو زير آب فيلم پر هزينه و پر بازيگري است كه حس ميشود كارگردان به دليل نداشتن فيلمنامه که عنوان میشود 16 بار هم بازنویسی شده حتي براي كوچكترين نقشها هم دست به دامان بازيگران چهره شده در صورتیکه به راحتی میتوان ستاره اسکندری, مینا ساداتی, هومن برق نورد و همایون ارشادی را از فیلم حذف کرد بدون اینکه به اصل داستان لطمه ای وارد شود و بازي همه بازيگران فيلم به نوبه خود كمتر از حد انتظار و كمتر از نامشان است كه آدمي را به فكر ميبرد كه چرا بايد در اين فيلم با نقشهاي كوتاه حضور داشته باشند علي الخصوص ستاره اسكندري كه حتي ديالوگ هم ندارد و آدم را ياد بازي كوتاه محمدرضا هدايتي در فيلم جاده قديم مي اندازد؛ از نكات جالب فيلم حضور محمد علي باشه آهنگر (کارگردان فیلم) در دو سكانس ابتدايي و انتهايي فيلم در مقام بازیگر است و از نكات منفي فيلم علاوه بر نداشتن قصه، سردرگمي شخصيتهاي فيلم، بازي ضعيف بازيگران این سوال پیش می آید که چگونه امکان دارد شهید مسلمان را با آداب زرتشتی دفن کنند و اینکه باز در فیلم فضا تكراري قبر و عزاداري و باران را شاهد هستیم که درسینمای ایران به کلیشه ای مبدل شده است و چه لزوم و اصراری هست که بر روی مزار حتماً باران ببارد آن هم به یکباره و آن هم در وسط كوير يزد و ...
سرو زیر آب که ایده جذابی دارد و از عوامل حرفه ای و نام آشنا نیز بهره میبرد علاوه بر فیلمنامه از تدوین هم لطمه خورده است و زمان فیلم بسیار زیاد شده و نسبت اتفاقات هماهنگی دقیقی با اهمیتشان ندارد؛ به عبارت دیگر بخش مهم و درگیر کننده فیلم دیر (تازه از دقیقه ۴۰) شروع میشود و رابطه اضافی جهان‌بخش با دختر ارمنی کاملاً بی ربط به فیلم و باعث کش‌دار شدن فیلم و از دست رفتن بار حسی پلانهای انتهایی فیلم شده‌اند و با پرگویی های بی ربط تنها به طولانی شدن مدت زمان فیلم کمک میکند .
میتوان اینطور نتیجه گرفت که فیلم سرو زیر آب میتوانست فیلم بسیار موفقی شود چرا که سوژه بسیار جالبی دارد و سراغ موضوع جدیدی رفته است اما با وجود یک موضوع و ایده جدید، شعار تکراری سر میدهد، شعاری که سالهای سال در فیلم های دفاع مقدس سرداده شده و شاید امروز نیاز باشد در کنار موضوعات، در کنار ایده ها، شعارها نیز در صورت سرداده شدن، تغییر کنند.