دانستنی ماگما

[seon-ho]

به گرمای درون زمین، که سبب ذوب شدن سنگ‌ها می‌شود که به آن ماگما یا مواد مذاب می‌گویند. خواص مواد مذاب یا ماگما: طبیعی، داغ، متحرک، سرشار ازگاز و دارای چگالی کم است.

ماگما ممکن است از طریق شکستگی‌ها و سایر نقاط ضعیف پوستهٔ زمین بالا آمده و به صورت گدازه (لاوا) در سطح زمین جریان یابد. ماگما سنگ‌های گداختهای هستند که اغلب در اتاقک مذابی در زیر رویهٔ زمین قرار دارند و بر اثر فشار کم و دمای بالا به صورت نیمه‌جامد و گاه حتی مایع هستند. ماگما در دمای میان ۱٬۲۰۰ تا ۱٬۸۰۰ درجهٔ سانتی‌گراد پدید می‌آید. ماگما پس از رسیدن به سطح زمین و گدازه شدن به مرور سرد شده و توده‌هایی از سنگ‌های همچون بازالت را پدید می‌آورند.

در زمین‌شناسی به سنگ‌های حاصل از انجماد مواد گداخته، سنگ‌های آذَرین می‌گویند. فرایند تشکیل و حرکت ماگما و تبدیل آن به سنگ آذرین را فعالیت ماگمایی می‌گویند.

سنگ‌های آذرین به دو بخش سنگ‌های آذرین درونی و سنگ‌های آذرین بیرونی تقسیم می‌شوند. سنگ‌های آذرین بیرونی حاصل فرایند آتشفشانی و بیرون ریختن مواد مذاب از دهانهٔ آتشفشان است اما سنگ‌های آذرین درونی حاصل فرایند ماندن ماگما در آشیانه و سرد شدن آهستهٔ آن می‌باشد.

ماگما از مایعی تشکیل شده که سیلیکات است و گران‌روی زیادی دارد و با گاز و مواد فرّار همراه است. گدازه، ماگمایی است که مواد فرّار خود را از دست داده باشد. ماگماها ممکن است کاملاً مایع یا نیمه‌متبلور باشند. گدازه‌ها معمولاً نیمه‌متبلورند زیرا محتوی بلور و کانیهایی هستند که نقطه ذوب یا انجماد بالاتر دارند. این بلورها یا مستقیماً از ماگما متبلور شده‌اند یا کانیهای دیرگداز سنگ مادر ماگما هستند که از سنگ مادر جدا شده و به داخل ماگما افتاده‌اند.[۱]

فعالیت ماگمایی​

ماگما در بخشی از گوشتهٔ بالایی زمین، واقع در زیر سنگ‌کره که سست است و سست‌کُره نام دارد تولید می‌شود. مخزنی در سنگ‌کره که در آن ماگما پیش از فوران انباشته می‌شود انباشت‌گاه ماگما نام دارد.

فعالیت ماگمایی (ماگماتیسم) یعنی فرایند تشکیل و حرکت ماگما و تبدیل آن به سنگ آذرین خود شامل دو بخش است: فعالیت ژرف‌توده‌ای (پلوتونیسم) و فعالیت آتشفشانی (ولکانیسم).

فعالیت ژرف‌توده‌ای به آن دسته از رویدادهایی گفته می‌شود که به موجب آن ماگما از اعماق زمین به سمت بالا حرکت کرده ولی به سطح زمین نمی‌رسد و در درون زمین سرد شده و توده‌های سنگ‌های آذرین درونی همچون گرانیت را پدید می‌آورد.

توده‌های آذرین درونی ممکن است به پنج شکل در زیر زمین تشکیل شوند که عبارتند از: ژرف‌سنگ که وسیع‌ترین نوع توده‌هاست، کوژسنگ که توده‌ای قارچی‌شکل است، کاوسنگ که مقعر است، آذرین‌لایه و آذرین‌تیغه.

از انواع سنگ‌های آذرین درونی گرانیت و از سنگ‌های آذرین بیرونی بازالت از همه معروف‌تر هستند.

فعالیت آتشفشانی به فرایندهایی گفته می‌شود که در طی آن ماگما به سطح زمین راه می‌یابد. انفجار آتشفشانی باعث می‌شود مواد سنگی آواری به روی سطح زمین پاشیده شوند که این مواد را آذرآواری می‌گویند.

اگر سنگی که مورد هجوم ماگما قرار گرفته‌است دارای لایه‌بندی مشخص باشد و دو سطح بالایی و پایینی ماگما با این لایه‌بندی موازی باشند ماگما را همشیب و در صورتی که این دو سطح لایه‌بندی را قطع کند ماگما را ناهمشیب می‌نامند.

ماگمایی که سنگ آذرین خاصی از آن به وجود آمده یا ماگمای دیگری از آن مشتق شده باشد را ماگمای والد می‌گویند