معرفی قزل آلا رنگین کمان

[شاهزاده آبی مرداد]

گونه ماهیان قزل آلا بـومی منـاطق نیمکـره شـمالی و جنـوبی هـستند و عادت به مناطق سرد و معتدل و آبهـای شـیرین و دریـایی دارنـد . بـسیاری از ایـن گونـه هـا مهاجر هستند و برای تکثیر بین آبهای شیرین و شور کوچ میکنند. در بین این رده خـانواده آزاد ماهیان قرار دارد که قزل آلا ی رنگین کمان جزء این خانواده است. قزلآلای رنگین کمان در آب های سرد با اکسیژن فراوان زندگی و در پـاییز و زمـستان تخمریزی می کند. مشخصه ظاهری این ماهی وجود یک نوار پهن به صورت رنگین کمـان در هر طرف طول بدن می باشد. بر روی سر، تنه ، پشت، بالـه چربـی و بالـه دمـی ایـن مـاهی لکه های کوچک تیره رنگ دیده می شود. حداکثر طول آن به ۷۰ سانتیمتر و وزن آن بـه ۷ کیلوگرم میرسد.

مورفولوژی​

خصوصیات ریختی ماهی قزل آلای رنگین کمان عبارتند از: بالهها: باله پش تی شامل پنج شعاع سخت و ده شعاع نرم ، باله سینه ای شامل ده شعاع نرم ، باله مخرجی شامل ۴ تا ۵ شعاع سخت و ۹ تـا ۱۰ شـعاع نـر م اسـت و همچنـین دارای بالچـ ه فصل اول – کلیات / ۷ چربی است . توضیح اینکه بالچه چربی ، زائده باله مانند بین ساقه دمی و باله پشتی، در بعضی ماهیان است . استفاده فعلی آن در حال حاضر مشخص نیـست و طـی رونـد تکامـل احتمـالا فاقد استفاده شده است . برخی نیز معتقدند که کاربردهـایی نظیـر ایجـاد تعـادل، گیرنـده ای جهت تعیین نوع جریان و غیره دارد . به هر حال وجود آن چندان حیاتی نیست، چرا کـه هـر ساله هزاران آزاد ماهی پرورشی قبل از رها سازی در طب یعیت، بوسـیله چیـدن بال چـ ه چربـی علامت گذاری میشوند. پوست و فلس قزل آلای رنگین کمان : بدن دارای خال های سیاه، در سرتاسر بدن بویژه نیمه بـالایی مـی باشـد . دو طرف بدن دارای نوار رنگی به شکل رنگین کمان است. فلسها از نوع دایرهای است. اندازه: اندازه ماهی قزل آلا دردریاچه ها و استخرهای پرورشی، تـا ۶۰ سـانتی متـر و ۵ کیلوگرم می رسد. در محیط های آبی مختلف ایران اندازه های مختلف پیدا مـی کنـد . مـثلا متوسط قزل آلاها در رودخانه مادرسو پارک ملی گلستان، ۱۴ سانتی متر بوده است کـه هـم اکنـون احتمـالا نـسل آن در ایـن رودخانـه از بـین رفتـه اسـت . در محیطهـای طبیعـی ایـران نمونه های سه ساله، ۱۵ سانتیمتر طول داشته اند.

زیستگاه:​

محل زندگی این ماهی در طبیعت دریاچه های با آب سرد ، نهر ها و رودخانـه هایی با بستر قلوه سنگی و سـنگلاخی ، و اغلـب در دمـای زیـر ۲۰ درجـه سـانتیگراد اسـت . زیستگاه این ماهی تا حدی شبیه به ماهی بومی قزل آلای خال قرمز میباشد. قزلآلای رنگین کمان در سراسر جهان منتشر گردیده و بدون شک بعد از ماهی کپورعمده ترین و قدیمی ترین ماهی پرورشی محسوب مـی گـردد . ایـن مـاهی یکـی از مهمتـرین ماهیان برای صید ورزشی نیز محسوب میشود.ماهی قزل آلای رنگین کمان بـومی سـاحل اقیانوس آرام آم ریکای شمالی می باشد. این گونه در سال ۱۸۸۰ میلادی به اروپا آورده شد . از خصوصیاتی که این ماهی را مورد توجه قرار داده، سازش خـوب آن بـا شـرایط پـرورش متراکم است . از طرف دیگر این ماهی در انتخاب غذا سخت گیر نیـست و از سـرعت رشـد خوبی نیز برخوردار می باشد. با توجه به ا ین ویژگیها ماهی قـزل آلای رنگـین کمـان دارای ۸ / راهنمای پرورش قزل آلا ارزش اقتصادی فراوانی است . برخی از ویژگـی هـا و خـصوصیات مـاهی قـزل آلای رنگـین کمان عبارتست از: ماهی قزل آلای رنگین کمان سازگاری آسانتر ی به شرایط محیط پرورشی داشته، تمایل بیشـتری به اهلی شدن نسبـت به سـایر آزاد ماهیان دارد و از غذای بچه ماهی کپور آسانتـر اسـتفاده مینماید. این ماهی به دمای بالا و کمبود نسبی اکسیژن مقاوم بـوده و در آب هـایی کـه بـه انـدازه کافی تعویض گردد میتواند دمای ۲۰ الی ۲۲ درجه سانتیگراد را تحمل نماید. قــزل آلای رنگــین کمــان نــسبت بــه بیمــاری هــا و بخــصوص بیمــاری فرونکولــوزیس (Furunculosis )به مراتب مقاوم میباشد. نمو تخم در مدت کوتاه انجام شده و رشد آن سریع است . این ماهی در محـیط زیـست طبیعی از انواع کرم ها و نرم تنان بستر زی تغذیه می کند. از همین طعمه ها برای صید ورزشی آن استفاده میکنند. این ماهی دارای رشد سریع می باشد. در صورتی که خوب تغذیه شود در یـک سـالگی به وزن ۴۵۰ الی ۵۰۰ گرم و طول ۳۰ الی ۳۵ سـانتی متـر و در چهـار سـالگی بـه ۴۰ الـی ۴۵ سانتی متر می رسـد . حـداکثر وزن آن بـه ۷ کیلـو گـرم و حـداکثر طـول گـزارش شـده ۷۰ سانتیمتر است. ماهی قزل آلای رنگین کمان مناسب ترین ماهی سرد ابی جهت پرورش است و نـسبت بـه تغیرات دما و کیفیت آب کمتر حساس می باشد و بدین جهت در سراسر دنیـا اساسـی تـرین ماهی آزاد مورد پرورش جهت تغذیه انسان است.

سیستمهای پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان​

یکی از روش های تقسیم بندی آبزی پروری، تقسیمبنـدی آنهـا براسـاس نـوع سـازه هـای نگهداری و تولید ماهی است که با توجه به انعطاف پـذیری ط راحـی مختلـف ایـن سـازه هـا، سیستمهای متنوعی برای تولید ماهی قزل آلای رنگین کمان وجـود دارد . ایـن سیـستم هـا متناسب با میزان کاهش مهندسی، تراکم تولید (از فوق متراکم تا کشت گسترده ) و هزینه ها و نهاده های اولیه (ماننـد غـذا و آب ورودی ) بـه ترتیـب عبارتنـد از سیـستم هـای مد اربـسته ، مزارع انفرادی و مجتمعهای پرورشی (استخرهای بتونی دراز)، محیطهای محـصور (قفـس، پن و کانال های آبرسانی کشاورزی )، استخر های ذخیره آب کشاورزی، استخر های خـاکی و پرورش در زمینهای شالیزار مخصوص کشت برنج. میزان تولید در واحـد سـطح در ایـن سیـستمهـا از ۱۵۰ – ۱۰۰ کیلـوگرم در مترمربـع در سـال (در مداربـسته) تـا ۲ کیلـوگرم در مترمربع در سال (در شالیزار) متغیر است

-مزارع منفرد​

این مزارع با سرمایه گذاری بخش خصوصی با ظرفیت هـای متنـوع و متناسـب بـا مقـدار آب و زمین در دسترس متقاضیان احداث شده اسـت . شـکل متـداول ایـن مـزارع بـصورت استخرهای مستطیلی دراز و از جنس بتونی می باشد ولیکن ب هصورت محدود از اسـتخر هـای مدور از جنس بتونی یا فایبرگلاس نیز استفاده میشود.(شکلهای ۳-۱ و ۳-۲ ( استخرهای دراز به صورت پلکانی ساخته می شوند و آب در آن ها ۲ تا ۳ بار و گا هاً تـا ۴ بار با ریزش و تهو یه مجدد مورد استفاده قرار گرفته و سپس بدون تغییر در کاهش حجـم از مزرعه خارج می شود. استخرهای این مـزارع معمـولاً شـامل اسـتخر هـای بچـه مـاهی، پـیش پرواری و پرواری بوده که براساس اصول مهندسی احداث می گردند. میزان آب مورد نیـاز برای نگهداری هر تن مـاهی در ایـن مـزارع ۱۰ لیتـر در ثانیـه اسـت کـه بـا مـدیریت تولیـد میتوان تا ۳ الی ۵ لیتر در ثانیه کاهش یابد . میـانگین تولیـد درواحـد سـطح آن بـا مـدیریت ساده ۲۰ کیلوگرم در مترمربع می باشد که با شیوه مدیریت پرورشی لایه ای تا ۴۰ کیلـوگرم فصل سوم – سیستمهای پرورش ماهی قزلآلای رنگینکمان / ۳۳ در مترمربع قابل افزایش است . میزان تولید مزارع منفرد ب ا توجه بـه میـزان دبـی هـا وضـعیت استخرها و تجهیزات موجود در مزرعه در جدول ۳-۱ آورده شده است. حدود ۷۲ درصد از تولید ماهی قزل آلای رنگین کمان کـشور در سـال ۱۳۹۱ از ایـن سیـستم حاصل شده است . بـر ایـن اسـاس اسـتان هـای چهارمحـال و بختیـاری، لرسـتان، مازنـدران، کهگیلویه و بویراحمد و کرمانشاه پنج استان برتر تولیدکننده در این سیستم میباشند. -میزان تولید در مزارع منفرد با توجه به میزان دبی در دسترس، وضعیت و تجهیزات موجود در مزرعه در نمودار ۳-۱ روند ۱۰ ساله تولید قزل آلای رنگین کمان در مزارع منفـرد کـشور نمـایش داده شده است. ۳۴ / راهنمای پرورش قزل آلا نمودار ۳- ۱ -روند ۱۰ ساله تولید قزل آلای رنگین کمان در مزارع منفرد در کشور شکل ۳-۱ -یک مزرعه منفرد سردابی با استخرهای آبراههای فصل سوم – سیستمهای پرورش ماهی قزل آلای رنگینکمان / ۳۵ شکل ۳-۲ -یک مزرعه منفرد سردابی با استخرهای مدور ۳-۳ -مزارع مجتمع این سیستم متشکل از مز ارع منفردی است که از منبع آبـی و شـبکه انتقـال آب اصـلی و امکانات زیربنایی مشترک استفاده می کننـ د. ایـن سیـستم در حاشـیه منـابع آبـی (چـشمه یـا رودخانه) که بیش از ۵۰۰ لیتر در ثانیـه دبـی آب دارنـد، احـداث مـی شـو د. ایـن مجتمـع هـا معمولاً از مز ارع ۵ ، ۱۰ و۲۰ تنی تشکیل شـده انـد تأسیـسات زیربنـایی و شـبکه انتقـال آب اصلی این مجتمعها توسط شیلات احداث شده است (شکلهای ۳-۳ و ۳-۴ ( حدود ۶ درصد از تولید قزل آلای رنگـین کمـانی کـشور در سـال ۱۳۹۱ از ایـن سیـستم حاصل شده است . بر این اساس استانهای لرستان، کردستان، آذربایجان غربی، خوزستان و ایلام پنج استان برتر تولیدکننده در این سیستم میباشند. در نمودار ۳-۲ روند ۱۰ ساله تولید قزل آلای کمـان در مـزارع مجتمـع کـشور نمـایش داده شده است. ۳۶ / راهنمای پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان نمودار ۳- ۲ -روند ۱۰ ساله تولید قزل آلای رنگین کمان در مزارع مجتمع در کشور سیستمهای پرورش ماهی قزلآلای رنگین کمان است.

سیستمهای مداربسته​

سیستمهای مدار بسته یک سیستم کاملاً مکـانیزه تولیـد مـاهی مـی باشـند کـه در دنیـای امروز برای تولید گونه های مختلف ماهی استفاده می شوند.(سیـستم هـای مـدا ر بسته موجود در کشور بر اساس ظرفیت هـای تولیـدی ۱۰۰ و ۵۰ تنـی طراحـی شـده انـد کـه متأسفانه به دلیل مـشکلات سـخت افـزاری و نـرم افـزاری تـاکنون بـه ظرفیـت اسـمی تولیـد نرسیدهاند. در این کتاب دو سیستم مداربسته فعال در کشور که طراحی آنها بر اسـاس تجهیـزات و سازههای تعبیه شده برای ظرفیت تولید ۱۰۰ تن ماهی انجام شده مورد بررسی قرارمـی گیـرد تا بر اساس اندازه گیری فاکتورهای فیزیکی (pH ،مصرف اکسیژن، دما، TSS (و شـیمیایی (آمونیاک/ آمونیم، نیتریت، نیترات ) آب و همچنین نظارت بـر مـدیریت راهبـری سیـستم و سایر فاکتورهای قابل اندازه گیری در سیستم (جدول ۳-۲(که در فرمهای مخصوص ثبـت و ضبط شده است بتوان مشکلات موجود در طراحی قسمت های مختلف سیستم مدار بـسته ر ۳۸ / راهنمای پرورش قزل آلا مشخص نمود و با مقایسه فاکتورهای ثبت و ضبط شده با فاکتورهای استاندارد، پیـشنهادات و راهکار های مناسب برای رفع نواقص مبانی طراحی سیستم های مـدار بـس ته و بهینـه کـردن قسمتهای حیاتی سیـستم کـه شـرایط را بـرای زیـست مناسـب دو موجـود زنـده (مـاهی و باکتری) فراهم می آورد را ارائه نمود . برای آن که عملکرد یـک سیـستم مداربـسته پـرورش ماهی را مورد تحقیق و بررسی قرار دهیم می بایست در ابتـدا بـا مبـانی طراحـی سیـستم هـای مداربسته و نـوع ماشـین آلات و تجهیـزات بکـارگیری شـده در سیـستم آشـنا شـده و نحـوه ارتباط هر کدام از آنها را بررسی و اهداف کاربردی هر کدام را برای بهـره بـرداری کنتـرل کنیم. بخصوص عملکرد تجهیزات نـصب شـده بـرای تـأمین شـرایط زیـستی مناسـب بـرای حداقل دو موجود زنده ؛ یکی ماهی حساس قزل آلایرنگین کمان و دیگـر ی بـاکتری هـای تجزیه کنند ه TAN تولیدی در سیستم و حذف آن به صورت گاز NH3 غیر یـونیزه سـمی برای پرورش ماهی. شکل ۳-۵ -یک مزرعه مداربسته در سیــستمهــای مداربــسته پــرورش مــاهی مهمتــرین مــسئله ، بررســی مبــانی طراحــی دستگاههای مهم، بخشهای تصفیه فیزیکـی، تـصفیه شـیمیایی – هیـدرولیک سیرک ولاسـیون آب – سیستم اکسیژن رسان ی، سیستم برق رسانی، شبکه توزیع آب، نحوه ارتباط هر کدام بـ فصل سوم – سیستمهای پرورش ماهی قزلآلای رنگینکمان / ۳۹ یکدیگر، نوع غذای مصرفی با مشخصات تولیدی، نوع نژاد پرورشی، فاکتورهای فیزیکی و شیمیایی آب و دامنـه مجـاز تغییـرات آنهـا مـی باشـد . از ایـن رو تجهیـزات سـخت افـزاری سیستمهای مداربسته تولید ماهی قزل آلا رنگین کمان و ارزیـابی عملکـرد آنهـا بـه منظـور تـأمین شـرایط زیستی و استانداردهای تکثیر و پرورش ماهی قزل آلا [فاکتورهای فیزیکی (pH و مـصرف اکسیژن، دما، TSS (و شیمیایی (آمونیاک/ آمونیم، نیتریت، نیترات )] و همچنین برنامه نـرم افزاری و مدیریت راهبری سیـستم مداربـسته (تـراکم مـاهی، نـوع غـذای مـصرفی و FCR حاصل از آن و نرخ رشد ماهی )، برای بررسی مبانی طراحی سیـستم هـای مداربـسته سـاخت ایران، هدف اساسی این تحقیق می باشند. اطلاعات حاصل از کنترل فاکتورهـای فیزیکـی و شیمیایی و بیولوژیک در سیستم مداربسته مورد مطالعه قـرار گرفتـه و تجزیـه و تحلیـل ایـن اطلاعات، در کنار نرماتیوهای استاندارد پرورش مقایسه و هم خوانی یا عـدم هـم خـوانی آن مورد بررسی و نتیجه گیری قرار میگیرد. این امر کمـک مـی کنـد کـه معایـب و اشـکالات سیستمهای مداربسته در یک دوره پرورش ماهی در بخ ش سخت افزار یا نرم افـزار مـشخص و با شناخت این اشکالات بتوان برای رفع آنها برنامهریزی نمود. (شکلهای ۳-۲ و ۳-۱ ( جدول ۳-۲ -جدول استاندارد فاکتورهای تاثیرگذار در سیستمهای مداربسته برای پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان ف ی د ر فاکتورهای تأثیرگذار در سیستمهای مدار بسته مقدار مطلوب و استاندارد برای زندگی ماهی میلیگرم در لیتر مقدار خطرناک میلیگرم در لیتر NH آمونیوم ۱ ۴ ( دارد pH و دما به بستگی (۵ ۰ – ۳ * NO نیتریت ۲ ۲ ۱ ۰ – ۰ /۲ ۲۵۰ – ۵۰۰ ۰ – ۲۰۰ NO3 نیترات ۳ ۶ – ۸ ۶/۵ – ۷/۵ PH 4 متر میلی ۱۲ متر میلی ۰ – ۱۰ CO2 5 20 Ntu 0 – ۱۰ Ntu TSS کدورت ۶ ۱۰ ۰ – ۵ BOD5 7 سانتیگراد ۲۰ سانتیگراد ۵ – ۱۸ دما ۸ * هر چه pH بالاتر مقدار تبدیل آمونیوم به آمونیاک بیشتر و محیط برای زیست ماهی سمی تر میشود ۴۰ / راهنمای پرورش قزل آلا پرورش ماهی در سیستم های مدار بسته در یک سیستم کنتـرل شـده در طـول سـال انجـام میشود و مدیریت کنترل شده بر آن اعمال مـی شـود . پـرورش مـاهی در ایـن سیـستم تـابع محیط طبیعی نیست و در هر مکان و شرایطی می توان این سیستم ها را بـرای پـرورش مـاهی قزل آلا ایجاد کرد . در این سیستمها افزایش تولیـد از منـابع کـم آب و زمـین امکـان پـذیر است و با اف زایش تولید مصرف سرانه ماهی در کشور افزایش خواهد یافت . میـزان تولـدی مزارع مدار بسته و نیمه مدار بسته بـا توجـه بـه میـزان دبـی، وضـعیت اسـتخرها و تجهیـزات موجود مزرعه در جداول ۳-۳ و ۳-۴ آورده شده است. حدود ۱ درصد از تولید قزل آلای رنگـین کمـانی کـشور در سـال ۱۳۹۱ از ایـ ن سیـستم حاصل شده است . بر این اسـاس اسـتان هـای تهـران، آذربایجـان شـرقی، لرسـتان ، زنجـان و همدان پنج استان برتر تولیدکننده در این سیستم میباشند.