زندگی نامه ابوريحان بيرونی – دانشمند

[Maedeh]

در این مقاله قصد داریم شما را به صورت مختصر با زندگینامه ابوریحان بیرونی یکی از بزرگ ترین و برجسته ترین شخصیت های تاریخ کشور آشنا کنیم. وی در طول دوران زندگی خود کارهای بزرگی را انجام داده است که در ادامه ی مطلب به شرح فعالیت های وی خواهیم پرداخت.

این دانشمند ایرانی در زمینه های مختلف همچون جغرافيا، زمين‌شناسی، مردم‌شناسی، رياضی، اخترشناسی، فیزیک و … سرآمد دوران خود به شمار می رود. وی در زمینه های مختلف، آثار ارزشمندی از خود به جای گذاشته است که متاسفانه امروزه تعداد کمی از آن ها باقی مانده است.

 

[Maedeh]

نام کامل این دانشمند، ابوریحان محمد بن احمد بیرونی می باشد. وی در تاریخ هجدهم دی ماه سال 351 خورشیدی در شهر کاث که از شهرهای ولایت خوارزم به شمار می رفت، متولد شد.

پدر ابوریحان، ابوجعفر احمد بن ‌علی انديجانی، اخترشناس دربار خوارزمشاه بود و مادر ایشان نیز ماما بود. پدر ابوریحان را به دلیل حسادت و بدگویی از دربار اخراج کردند و پس از آن در یک روستا در اطراف خوارزم ساکن شدند. گفته می شود دلیل شهرت او به بیرونی نیز به همین خاطر می باشد، چون آن ها برای مردم روستا بیگانه بودند به همین دلیل آن ها را بیرونی می نامیدند.

ابوریحان بیرونی در دوران خردسالی علاقه ی زیادی به کسب دانش نشان می داد و از همان زمان شروع به یاد گیری علوم مختلف کرد. او به واسطه ی آشنا شدن با «اميرنصر منصور بن ‌علی بن‌ عراق»، که در آن زمان از دانشمندان بزرگ ایرانی به شمار می رفت، توانست وارد دربار خوارزمشاه شود و به مدرسه سلطانی خوارزم برود.

 

[Maedeh]

وی در همان زمان و در حالی که فقط هفده سال داشت، با استفاده از حلقه ای درجه دار که به آن حلقه ی شاهیه گفته می شد، به اندازه‌ گيری بلندی نيم روزی یعنی ارتفاع نصف النهاری خورشيد در زادگاه خود یعنی شهر کاث مشغول شد. وی تلاش های زیادی کرد تا رصدهای بیشتری را انجام دهد ولی تنها موفق شد انقلاب تابستانی را در یک روستا در نزدیکی کاث رصد نماید.

پس از سقوط دستگاه آل عراق در خوارزم، ابوریحان نیز مدتی پنهان شد و به جاهای دیگر نقل مکان کرد. پس از شروع دوران فرمانروایی پسر مامون بن محمد علی بن مامون، به شهر کاث بازگشت. وی موفق شد در هفتم خرداد ماه سال 387 قمری، خورشید گرفتگی را رصد نماید.

ابوریحان بیرونی در آن سال ها به جایگاهی رسیده بود که بزرگ ترین دانشمندان زمان حاضر بودند با وی همکاری نمایند. به عنوان مثال در همان خورشید گرفتگی، ابوالوفای بوزجانی به صورت همزمان این پدیده را از شهر بغداد رصد کرد که ابوریحان از روی اختلاف زمانی که از این راه مشاهده کرده بود، توانست اختلاف جغرافیایی آن دو شهر را به دست آورد.

 

[Maedeh]

از نوشته ها و کتاب های اوبریحان بیرونی در مقایسه با آثار سایر دانشمندان اطلاعات بسیاری به دست آمده است. با وجود این که اغلب آثار وی از بین رفته و تنها کمتر از یک پنجم از آن ها باقی مانده است، می توانیم به تصویر واضحی از این دانشمند بزرگ دست پیدا کنیم. او آفرینشگر تئوری های تازه، ریاضیات و یا جزء آن نبود بلکه تنها نظاره کننده دقیقی بود که پیشرو روش تجربی به شمار می آمد.

ابوریحان بیرونی زبان شناس بزرگی بود که کتاب ها و رساله های موجود را می خواند و به وضوح شاهد رشد و پیشرفت علم به عنوان قسمتی از حوادث بود. او همواره مواظب بود این اتفاقات را در جای مناسب خود قرار دهد.

جالب است بدانید ابوریحان نسبت به فرقه های مذهبی مختلف یا نژادهای متفاوت هیچ گونه تعصب خاصی نشان نمی داده است

 

[Maedeh]

اما همواره در مقابل کارهای مختلفی که انجام می دادند حرفی برای گفتن داشته است. برای مثال عرب هایی که موفق شدند خوارزم را فتح کنند، تمام کتاب ها و متون قدیمی را از بین بردند. چه چیزی برای دانشمندی مانند ابوریحان بیرونی که تمام زندگی خود را صرف علم و دانش کرده می تواند بدتر و دردناک تر از این واقعه باشد. وی مسئله ی عفو و بخشش را در مسیحیت مورد توجه قرار داده است.

حکومت های هم دوره

زندگی ابوریحان بیرونی همزمان با حکومت سامانیان، غزنویان و صفاریان بود که همه ی آن ها نیز مشوق علم و دانش بودند. ابوریحان به دلیل چیرگی در دانش هایی که امروزه به صورت جامع در دانشگاه ها تدریس می شود، یک نابغه ی بزرگ و دانشمندی برجسته به شمار می رود. از جمله این دانش ها می توان به تاریخ، ادبیات، فلسفه، طبیعیات، ریاضیات، هندسه و ستاره شناسی اشاره کرد.

 

[Maedeh]

وی در نزد اروپایی ها نیز از احترام بسیاری زیادی در طول تاریخ برخوردار بوده است. ادوارد زاخو نیز درباره این حکیم برجسته می گوید: «ابوریحان بیرونی، بزرگ ترین نابغه ‏ای است که تاریخ به خود دیده است».

 

[Maedeh]

درگذشت ابوریحان بیرونی

ابوریحان بیرونی، فیلسوف بزرگ ایرانی که آثار ارزشمندی از وی به یادگار مانده است، سرانجام در تاریخ بیست و دوم آذر ماه سال 427 خورشیدی در غزنه در اوان انقلاب سلجوقیان و پادشاهی مسعود بن محمود غزنوی درگذشت. تاریخ فوت وی برابر با ۱۳ دسامبر ۱۰۴۸ میلادی و ۲۷ جمادی الثانی ۴۴۰ قمری می باشد.

آثار ابوریحان بیرونی

ابوریحان بیرونی در سال 427 هجری قمری و زمانی که بیش از شصت سال سن داشت، فهرستی از آثار خود تهیه کرد و در آن فهرست 113 اثر را گنجانده بود و به دلیل این که سال ها پس از آن نیز زندگی کرد، توانست به کمک دستیاران و شاگردان خود این آثار را افزایش دهد و بیش از 153 اثر را گردآوری نمود. متاسفانه با گذشت سال ها، تنها 35 اثر از ابوریحان بیرونی به جا مانده است که در ادامه لیستی از مهم ترین آثار وی را مشاهده خواهید کرد.

 

[Maedeh]

مهم ترين آثار ابوریحان بیرونی عبارت اند از:

1. آثار الباقيه (الاثار الباقيه عن قرون الخاليه)
2. اسطرلاب (كتاب في استيعاب الوجوه الممكنه في صنعه الاصطرلاب)
3. سدس (حكايه الاله الموسمومه بالسدس الفخري)
4. تحديد (تحديد نهايات الاماكن لتصحيح مسافات المساكن)
5. چگالي ها (مقاله في النسب التي بين الفلزات و الجواهر في الحجم)
6. سايه ها (افراد المقال في امر الاظلال)
7. وترها (استخراج الاوتار في الدائره)

 

[Maedeh]

1. التفهيم (التفهيم لاوائل صناعه التنجيم)
2. ماللهند (تحقيق ماللهند من مقوله مقبوله في‌العقل او مرذوله)
3. قره‌الزيجات
4. قانون مسعودي
5. ممرها (تمهيد المستقر لتحقيق معني الممر)
6. الجماهر (الجماهر في معرفه الجواهر)
7. تسطيح (تسطيح الصور و تبطيح الكور)
8. مغاليد (مغاليد علم الهيئه مايحدث في سطح بسيط الكره)
9. صيدله (كتاب الصيدله في‌ الطب)

ابوریحان بیرونی در سال های زندگی خود آثار، کشفیات و اختراعات زیادی از خود به جا گذاشته بود که متاسفانه امروزه بیشتر آن ها از بین رفته است. در زیر برخی از آثار وی را آورده ایم.

 

[Maedeh]

پژوهش ها و اختراع های ابوریحان بیرونی

ترازویی برای اندازه گیری وزن مخصوص جامدات و همچنین تعیین کردن میزان طلا و نقره در اجسام مرکب

چگالی سنج

به دست آوردن جَیب یک درجه