سیرت حضرت مریم

[ایرما]

مریم دختر عمران مادر حضرت عیسی(ع) که بارداری او به شکل اعجاز انجام گرفت. قرآن در سوره مریم زندگی او را از تولد خودش تا تولد عیسی (ع) حکایت کرده است. در روایات شیعه و اهل سنت، مریم در کنار فاطمه زهرا(س)، خدیجه و آسیه، چهار زن برتر بهشتی معرفی شده‌اند.

جایگاه​

حضرت مریم در اسلام و در مسیحیت از جایگاهی مقدس و ویژه برخوردار است:

در اسلام​

قرآن، مریم مادر عیسی(ع) را بانویی پاکدامن و برگزیده از میان زنان خوانده و او را الگوی مومنان قرار داده است. از آیات قرآن برمی‌آید که فرشتگان چند بار با مریم سخن گفته‌اند.تنها زنی که نام او در قرآن آمده، مریم است.همچنین قرآن پرورش مریم را به خدا نسبت داده است:
«خدا او را به نیکویی پذیرفت و او را نیکو پرورش داد… هر زمان زکریا وارد محراب او می‌شد، غذای مخصوصی در آن‌جا می‌دید. از او پرسید: «ای مریم! این را از کجا آورده‌ای؟!» گفت: «این از سوی خداست. خداوند به هر کس بخواهد، بی‌حساب روزی می‌دهد.»
در برخی تفاسیر آمده است در زمستان، میوه‌های تابستانی و در تابستان میوه‌های زمستانی برای مریم فراهم بود.
در روایات شیعه و اهل سنت نام مریم در کنار فاطمه زهرا و خدیجه و آسیه، به عنوان چهار زن برتر بهشتی ذکر شده است. برخی از مفسران براساس آیه ۴۲ سوره آل عمران، قائل به عصمت مریم شده‌اند.

در مسیحیت​

حضرت مریم در الهیات مسیحی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است تا بدانجا که شاخه‌ای از الهیات با عنوان مریولوجی (Mariology) به وجود آمده که به بررسی شخصیت و جایگاه حضرت مریم می‌پردازد. توجه به حضرت مریم، در قرون وسطی اهمیت یافت. در این دوره مقامی برای حضرت مریم مطرح گردید که از حد الوهیت پایین‌تر اما از مرتبه فرشتگان و مقدسان بالاتر بود. باور عمومی در این دوره آن بود که فرشتگان و مقدسان، خدمتگذاران حضرت مریم هستند.
گذشته از آن، در برخی جوامع از جمله در میان مسیحیان جزیرة العرب، اعتقاد به تثلیث و پرستش مریم در کنار خدا و عیسی رواج داشته است.گفته‌اند تا قرن شانزدهم میلادی نیز برخی از شهرهای اروپایی به پرستش مریم باکره مشهور بوده‌اند.در قرآن این اعتقاد مسیحیان نکوهش شده است
همچنین در قرون وسطی آموزه عصمت مریم مطرح شد و در سال ۱۸۵۴ کلیسای کاتولیک، این عقیده را به عنوان یک آموزه خطاناپذیر پذیرفت. ولی کلیسای ارتدوکس منکر عصمت مریم است.

زندگی‌نامه​

تولد مریم را سال ۲۰ قبل از میلاد گفته‌اند ولی از محل تولد او منبع معتبری در دست نیست.
نام پدر او در منابع مسیحی، «یواقیم»و در قرآن و روایات اسلامی، «عمران» ذکر شده است. در روایتی از امام باقر(ع) آمده است عمران از پیامبران بنی اسرائیل بود.طبق گزارش ابن اسحاق، نسب او به داود (ع) می‌رسد.عمران پیش از تولد مریم از دنیا رفت.نام مادرش را حَنَّة دختر فاقود گفته‌اند.در روایتی امام کاظم (ع) نام مادر مریم را «مَرثا» و به عربی «وَهیبه» دانسته است.در متون مسیحی القاب متعددی برای حضرت مریم به کار رفته است از جمله حوّای جدید، باکره مقدس، مادر خدا، شفیعه، مادرِ فیض الهی، قرارگاه حکمت، آوند روحانی، رُز رازگونه، صندوق عهد، ملکه فرشتگان و بانوی مصیبت‌ها.در متون اسلامی نیز از عَذراء (پاکدامن) و بتول به عنوان لقب‌های مریم یاد شده است.

خدمتکاری معبد​

مجسمه حضرت مریم بر بلندای کوهی در حریصا در ۲۰ کیلومتری شمال بیروت در کنار کلیساهای چهارگانه
در منابع آمده است حنه مادر مریم، نازا بود و تا سی سال صاحب فرزندی نشد. او به درگاه خداوندنذر و دعا کرد تا اگر به او فرزندی عطا کند فرزندش خدمتکار معبد بیت‌المقدس باشد. در آیات ۳۵ تا ۳۷ سوره آل عمران به نذر حَنّه و پذیرفته شدن آن از سوی خدا اشاره شده است.
پس از تولد مریم، مادرش با توجه به نذری که کرده بود، مریم را به معبد برد و به کاهنان سپرد. آنان برای سرپرستی او اختلاف نظر پیدا کردند و برای این کار قرعه زدند و قرعه به نام زکریا(ع)، که طبق برخی گزارش‌ها شوهر خاله مریم بود، افتاد. قرآن به ماجرای قرعه زدن نیز اشاره کرده است. بنابر نقل مقدسی، زکریا مقدمات شیرخوارگی و تربیت او را فراهم کرد و وقتی به حدی از رشد رسید، جایگاهی برای او در معبد تعیین کرد و مریم در آن به عبادت می‌پرداخت و وقتی نوبت او می‌رسید، وظایف خدمتکاری معبد را انجام می‌داد. او در عبادت به درجه‌ای رسید که در بنی اسرائیل ضرب‌المثل شد.

تولد عیسی​

ماجرای تولد عیسی(ع) در قرآن در سوره آل عمران آیات ۴۵–۴۷ و ۵۹ و سوره مریم آیات ۱۶–۳۶ آمده است. براساس آنچه در قرآن آمده، فرشته الهی به شکل انسانی بر مریم ظاهر می‌شود و به او بشارت فرزندی می‌دهد:
«پس روح خود را به سوی او فرستادیم تا [به شکل] بشری خوش‌اندام بر او نمایان شد. مریم گفت: «اگر پرهیزگاری، من از تو به خدای رحمان پناه می‌برم.» گفت: «من فقط فرستاده پروردگار توأم، برای اینکه به تو پسری پاکیزه ببخشم.» گفت: «چگونه مرا پسری باشد با آنکه دست بشری به من نرسیده و بدکار نبوده‌ام؟» گفت: «[فرمان] چنین است، پروردگار تو گفته که آن بر من آسان است.»
انجیل لوقا در جملاتی مشابه این واقعه را چنین نقل می‌کند:
«از جانب خدا… فرستاده شد، نزد باکره‌ای… و نام آن باکره مریم (س) بود. پس فرشته نزد او داخل شد و گفت:... ای مریم! ترسان مباش، زیرا نزد خداوند نعمت یافته‌ای و اینک حامله شده پسری خواهی زایید و او را عیسی (ع) خواهی نامید… مریم به فرشته گفت: این چگونه می‌شود و حال آنکه مردی را نشناخته‌ام؟ فرشته در جواب وی گفت: روح القدس بر تو خواهد آمد و قوت حضرت اعلی بر تو سایه خواهد افکند…»
دربارهٔ اینکه مدت بارداری مریم چقدر بوده، گزارش‌های متفاوتی وجود دارد و از چند ساعت تا چند ماه نقل شده است. مریم کنار نخل خشکیده‌ای وضع حمل می‌کند و سپس آن درخت را تکان می‌دهد. درخت به اعجاز، سبز می‌شود و به بار می‌نشیند و مریم از رطب تازه‌ای که پایین می‌افتد می‌خورد. او در برخورد با قوم خود مأمور به روزه سکوت می‌شود.وقتی مریم، عیسی را نزد قوم خود می‌برد و با سرزنش آنها روبرو می‌گردد، عیسی به سخن می‌آید و از نبوت خویش خبر می‌دهد.

ازدواج یا دوشیزگی​

دربارهٔ اینکه مریم پس از تولد عیسی، با یوسف نجار که از او به عنوان نامزد مریم یاد شده، ازدواج کرده است یا برای همیشه باکره مانده، میان فرقه‌های مسیحی اختلاف است و به دنبال آن در اینکه آیا غیر از عیسی، فرزندان دیگری داشته نیز اختلاف وجود دارد. در انجیل‌های لوقا و مَتّی مطلبی در مورد برادران و خواهران حضرت عیسی وجود دارد. حتی در انجیل مرقس نام برادران ذکر شده و به خواهران نیز اشاره شده است. با این حال بخشی از مسیحیان این مطالب را مردود دانستند و کلیسا نیز از قرن پنجم میلادی به بعد، رأی به باکره‌بودن دائمی حضرت مریم داد و اعلام کرد مریم هرگز با یوسف ازدواج نکرده است. از نگاه کلیساهای کاتولیک و ارتدوکس، مراد کتاب مقدس از برادران و خواهران، اقوام نزدیک و خویشان حضرت عیسی هستند.
برخی گفته‌اند از نگاه منابع اسلامی، به دلیل آنکه مریم وقف خدمت در معبد شده بود و جز برای کارهای ضروری، از جمله وضع حمل عیسی، از معبد خارج نمی‌شد، داستان ازداوجش واقعیت ندارد.

وفات یا صعود به آسمان​

در میان مسیحیان باور به صعود جسمانی مریم همواره مطرح بوده و به مرور زمان به باوری عمومی تبدیل گردید و در قرن بیستم جزو باورهای ضروری کلیسای کاتولیک شمرده شد.در کلیسای ارتدوکس نیز این آموزه پذیرفته شد؛ ولی در کلیساهای پروتستان، این باور جایگاهی ندارد.
در برخی از منابع مسیحی، وفات مریم حدود سال ۳۵ میلادی دانسته شده و عمر او را ۵۱ سال گفته‌اند. محل دفن وی مشخص نیست.
از روایتی در کتاب کافی چنین برمی‌آید که مریم قبل از عروج عیسی (ع) از دنیا رفته و خود عیسی او را غسل داده است.

مریم در آثار هنری​

نمایی از سریال مریم مقدس

• فیلم سینمایی مریم مقدس: این فیلم به کارگردانی «شهریار بحرانی» محصول سال ۱۳۷۹ است. در این مجموعه که از تولد مریم تا تولد عیسی مسیح به تصویر درآمده، به زندگی مریم و رابطه‌اش با حضرت زکریا پرداخته شده است. در این فیلم بیش از ۹۰ بازیگر به ایفای نقش پرداختند. نقش حضرت مریم را «شبنم قلی خانی» برعهده داشت. بعدها عوامل این فیلم نسخه تلویزیونی آن را هم در یازده قسمت تولید کردند که در این مجموعه تلویزیونی همزمان موقعیت دینی و اجتماعی یهودیان همراه با زندگی مریم مبنا قرار گرفته بود.
• مریم در اشعار فارسی: در بسیاری از اشعار فارسی به ماجرای اعجازآمیز بارداری مریم و همچنین پاکدامنی او پرداخته شده است. در دفتر سوم از مثنوی معنوی ماجرای «پیدا شدن روح القدس به صورت آدمی بر مریم…» به نظم درآمده است. در «دیوان شمس» نیز بارها به حضرت مریم اشاره شده است از جمله:

مریمِ دل نشود حاملِ انوار مسیح

تا امانت ز نهانی به نهانی نرسد

ما را چو مریم بی‌سبب، از شاخ خشک آید رطب

ما را چو عیسی بی‌طلب، در مهد آید سروری

شاعرانی همچون نظامی، عطار، سنایی و دیگر شاعران پارسی‌سرا نیز نام حضرت مریم را در اشعار خود آورده‌اند.

منابع​

• قرآن کریم
• انجیل‌های لوقا و مرقس و متی
• آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی‏، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون‏، ۱۴۱۵ق.
• ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
• ابن عبد البر، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق.
• ابن هشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویة، بیروت، دار المعرفة.
• طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
• طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
• طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، دوم، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ق.
• عروسی حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، ۱۴۱۵ق.
• غریغوریوس ملطی (ابن عبری)، تاریخ مختصر الدول، تحقیق انطون صالحانی یسوعی، سوم، بیروت، دارالشرق، ۱۹۹۲م.
• قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب اسلامیة، چاپ دوم، ۱۳۶۲ش.
• لین، تونی، تاریخ تفکر مسیحی، ترجمه روبرت آسریان، انتشارات فرزان، ۱۳۸۰ش.
• مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، بور سعید، مکتبة الثقافة الدینیة، بی‌تا.
• مولند، اینار، جهان مسیحیت، ترجمه محمد باقر انصاری و مسیح مهاجری، انتشارات امیر کبیر، چاپ دوم، ۱۳۸۱ش.
• مونتگمری وات، ویلیام، برخورد آرای مسلمانان و مسیحیان، ترجمه محمدحسین آریا، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۳ش.
• میشل، توماس، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی، قم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ سوم، ۱۳۸۷ش.

• K. Flinn, Frank, Encyclopedia of Catholicism Facts on File, New York, 2007
• Cross, F. L. (ed.), The Oxford dictionary of the Christian Church, Oxford, 1997, 3rd ed.
• Britannica Encyclopedia of World Religions, Encyclopedia Britannica INC, 2006