مذهبی بیان آیات صفحه 543

[Aria]

اين آيات آخر سوره است و مشتمل است بر هدفي كه رسول خدا (ص) در دعوت اين سوره داشته و اينكه به آنچه دعوت مي‌كرده عامل نيز بوده و نيز مشتمل است بر خلاصه دلايلي كه در اين سوره عليه عقيده شرك اقامه شده است.

" قُلْ إِنَّنِي هَدانِي رَبِّي إِلي صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ..."

كلمه" قيم"- بكسر قاف و فتح ياء- مخفف قيام است، و توصيف دين به آن براي مبالغه در اين است كه دين بر مصالح بندگان قيام دارد، بعضي هم گفته‌اند: اين كلمه به معناي قيم و سرپرست امر است.

در اين آيه خداي تعالي پيغمبر گرامي خود را دستور مي‌دهد كه به مردم بگويد:

پروردگارش او را به هدايت الهي خود به سوي صراط مستقيم و آن راه روشني كه قيم بر سالكان خويش است، و تخلف و اختلاف در آن راه ندارد ديني كه- چون مبني بر فطرت است- به بهترين وجهي قائم به مصالح دنيا و آخرت انساني است هدايت فرموده، هم چنان كه ابراهيم را به آن دين حنيف و يا به عبارت ديگر آن ديني كه از انحراف شرك به سوي اعتدال توحيد متمايل است هدايت فرمود. آري، ابراهيم هم از مشركان نبود. توضيح اين معاني در خلال تفسير آيات اين سوره گذشت.

" قُلْ إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ لا شَرِيكَ لَهُ وَ بِذلِكَ أُمِرْتُ وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ" كلمه" نسك" به معناي مطلق عبادت است، و ليكن بيشتر در ذبح و يا قربانيي كه به منظور تقرب به درگاه خداي سبحان ذبح مي‌شود استعمال شده است.

در اين آيه شريفه خداي تعالي براي بار دوم رسول گرامي خود را دستور مي‌دهد كه به مردم بگويد: او خودش به آنچه كه خداوند به سوي آن هدايتش كرده عمل مي‌كند. و منظور از اين اعلام اين است كه رسول خدا (ص) از تهمت دورتر شده و مردم بهتر دين او را تلقي به قبول كنند، چون يكي از نشانه‌هاي راستگويي اين است كه گوينده به گفته‌هاي خود عمل نموده و گفتارش با كردارش مطابقت داشته باشد، لذا مي‌فرمايد: به مردم بگو كه من نماز و تمامي عبادات و زندگيم و جميع شؤون آن از قبيل اعمال، اوصاف، فعل‌ها و ترك‌ها كه

ترجمه الميزان

 

[Aria]

مربوط به من است، و همچنين مرگم را با هر چه كه از امور آن مربوط به من است- و آن امور پس از مرگ است كه از زندگي دنيا سرچشمه مي‌گيرد چنان كه رسول خدا (ص) فرموده:" آن چنان كه زندگي مي‌كنيد خواهيد مرد"- همه را براي خدا قرار دادم، بدون اينكه كسي را در آنها شريك او بدانم. و خلاصه من در جميع شؤون حيات و مماتم بنده‌اي هستم تنها براي خدا، و روي خود را تنها متوجه او نمودم. چيزي را قصد نمي‌كنم و از چيزي روي‌گردان نيستم مگر براي او، در مسير زندگيم قدمي برنمي‌دارم و به سوي مرگ قدم نمي‌گذارم مگر براي او، چون او پروردگار همه عالميان و مالك همه و مدبر همه است.

من به اين نحو از عبوديت مامور شده‌ام، و اولين كسي كه تسليم خواسته او شود، و آن عبوديت به تمام معنا را از هر باب و هر جهتي كه او خواسته قبول نمايد، خودم هستم.

 

[Aria]

از اينجا معلوم مي‌شود كه منظور از جمله" إِنَّ صَلاتِي وَ نُسُكِي وَ مَحْيايَ وَ مَماتِي لِلَّهِ" اين است كه آن جناب اخلاص بندگي خود را در نماز و عبادات ديگر و زندگي و مرگ اظهار كند، و يا اين است كه در همه اين چهار چيز انشا (عقد قلب) نمايد نه اينكه دو امر اولي را با اخلاص بجاي آورد و در دو امر اخير اعتقاد كند كه دست خدا است. دليل گفته ما جمله" وَ بِذلِكَ أُمِرْتُ" است كه به يك لسان امر مي‌كند همه آن امور را براي خداي سبحان قرار دهد، و از آن برنمي‌آيد كه خواسته است بفرمايد اولي و دومي (نماز و روزه) را براي خدا قرار بدهد به اين معنا كه در آن دو اخلاص داشته باشد و زندگي و مرگ را براي خدا قرار بدهد يعني معتقد باشد كه زندگي و مرگش در دست او است، از جمله مذكور چنين چيزي برنمي‌آيد مگر با تكلف و زحمت.

[مقصود از اينكه رسول اللَّه صلي اللَّه عليه و آله" أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ" مي‌باشد]..... صفحه: ۵۴۴​

جمله" وَ أَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ" دلالت دارد بر اينكه مقصود از" اول"، اوليت به حسب درجه است نه اوليت به حسب زمان، زيرا قبل از رسول خدا (ص) نيز مسلماناني بودند، به شهادت حكايتي كه قرآن كريم از قول نوح نموده كه گفت:" وَ أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ" «۱» و همچنين از قول ابراهيم كه گفت:" أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعالَمِينَ" «۲» و از قول او و فرزندش كه گفتند:" رَبَّنا وَ اجْعَلْنا مُسْلِمَيْنِ لَكَ" «۳» و نيز در باره لوط فرموده:" فَما وَجَدْنا فِيها غَيْرَ بَيْتٍ مِنَ الْمُسْلِمِينَ" «۴» و از ملكه كشور سبا حكايت كرده كه گفت: