در هسته اصلی همه داستان های عالی مجموعه ای جذاب از انواع شخصیت ها نهفته است. یک شخصیت اصلی باید سه بعدی و جذاب باشد. آنها باید شخصیت هایی پویا باشند که خوانندگان بتوانند روزها را با آنها سپری کنند و خسته نشوند. شخصیت های فرعی از دستیارها (sidekick) گرفته تا معشوقه ها (love interests) تا شخصیت های شبه والد (Parental Figure) تا شخصیت های شرور (villains) و ضد قهرمانان (anti-heroes) همگی به یک اندازه مهم هستند.
برای طبقه بندی انواع شخصیت ها سه روش وجود دارد. یکی از آنها از طریق کهن الگوها است یعنی توصیف گسترده ای از انواع مختلف شخصیت هایی که در داستان گویی ها استفاده می شود. روش دیگر گروه بندی شخصیت ها بر اساس نقشی است که در طول داستان بازی می کنند. روش سوم این است که شخصیت ها را بر اساس کیفیت گروه بندی کنید، یعنی نحوه تغییر یا ثابت ماندن آنها را در یک روایت در نظر بگیرید.
همانطور که طرح اولیه داستان خود را تهیه می کنید، چه این یک رمان باشد، چه یک فیلمنامه یا یک داستان کوتاه، نحوه عملکرد این نوع شخصیت ها را در کل روایت در نظر بگیرید.
اگر انواع شخصیت ها را بر اساس نقشی که در یک روایت ایفا می کنند دسته بندی کنیم، می توانیم هفت نوع متمایز را انتخاب کنیم: شخصیت اصلی یا پروتاگونیست (protagonist)، هماورد یا آنتاگونیست (antagonist)، معشوق (love interest)، فرد رازدار (confidant)، دومین شخصیت اصلی یا دوتراگونیست ها (deuteragonist)، شخصیت های درجه ی سوم (tertiary characters) و شخصیت متضاد یا فویل (Foil).
شخصیت اصلی یا پروتاگونیست (protagonist):
پروتاگونیست همان شخصیت اصلی داستان است. آنها باید در طول داستان با داستان گذشته منطقی، انگیزه شخصی و قوس شخصیتی نوشته شوند. غالباً داستان از زاویه دید آنها روایت می شود. شخصیت اصلی می تواند یک قهرمان مانند کتنیس اِورگرین در مجموعه کتاب های "بازی های گرسنگی" یا "عطش مبارزه" (hunger games) باشد یا یک شخصیت بدبخت مانند مرد زیرزمینی در رمان "یادداشت های زیرزمینی" اثر داستایفسکی باشد و در هر صورتی شخصیتی است که مخاطب بیشترین سرمایه گذاری را در رابطه با او کرده است.
آنتاگونیست یا هماورد (antagonist):
معمولاً شخصیت شرور داستان آنتاگونیست است. مثلاً لکس لوتر (یکی از بزرگ‌ترین دشمنان سوپرمن)، لرد ولدمورت در مجموعه کتاب های "هری پاتر" یا دکتر چارلز نیکولز در فیلم "فراری". توجه داشته باشید که آنتاگونیست همان ضدقهرمان (anti-hero) مانند جوکر یا والتر وایت نیست. ضد قهرمانان افراد شروری هستند که در نقش یک شخصیت اصلی عمل می کنند.
معشوق، شخص مورد علاقه شخصیت اصلی است. یک معشوق خوب شخصیتی جذاب و سه بعدی خواهد بود، مانند دیزی بوکانان در "گتسبی بزرگ" یا رت باتلر در فیلم "بربادرفته".
رازدار:
این نوع شخصیت بهترین دوست یا دستیار (sidekick) قهرمان داستان است، همانند سانچو پانزا برای دون کیشوت. غالباً هدف شخصیت اصلی داستان از درون شخص رازدار جریان می یابد - گرچه همه داستان ها به یک چنین شخصیتی احتیاج ندارند. یکی از شخصیت های رازدار مشهور، هوراشیو در "هملت" اثر شکسپیر است، همانطور شخصیت هرمیون در "هری پاتر".
دومین شخصیت اصلی یا دوتراگونیست ها (deuteragonist):
این شخصیت ها اغلب با افراد رازدار همپوشانی دارند. دومین شخصیت اصلی به شخصیت اصلی نزدیک است، اما پیرنگ اصلی داستان به طور مستقیم با قوس شخصیت آنها مطابقت ندارد. هوراشیو یک دوتراگونیست نیز در نظر گرفته می شود. در سه گانه "ارباب حلقه ها" اثر تالکین، سام وایز گمجی یک دوتراگونیست است. در "رومئو و ژولیت" اثر شکسپیر، بنوولیو یک دوتراگونیست است که به عنوان یک رازدار عمل می کند، در حالی که مرکوتیو یک دوتراگونیست است اما یک رازدار نیست.
شخصیت های درجه سوم:
شخصیت های درجه سوم دنیای داستان را پر می کنند اما لزوماً با خط اصلی داستان پیوند ندارند. این شخصیت های جزئی هر تعداد عملکردی می توانند داشته باشند و ممکن است دارای درجات مختلفی از پویایی شخصی باشند. مثلاً به شخصیت های پدما و پروتی پتیل در مجموعه "هری پاتر" یا پدر زوسیما در "برادران کارامازوف" فکر کنید. در "مرد عنکبوتی"، شخصیت های مختلف درجه سوم به پر کردن دنیای نیویورک پیتر پارکر کمک می کنند.
شخصیت متضاد یا فویل (Foil):
یک شخصیت متضاد در درجه اول وجود دارد تا خصوصیات شخصیت اصلی داستان را برجسته کند. این به این دلیل است که شخصیت متضاد در واقع مخالف شخصیت اصلی است. در سریال "استار ترک"، کاپیتان کرک و آقای اسپوک به عنوان شخصیت متضاد یکدیگر عمل می کنند، زیرا شخصیت آنها بسیار متفاوت است. دریکو مالفوی یک شخصیت متضاد برای هری پاتر است.
یکی از راه های طبقه بندی شخصیت ها بررسی نحوه تغییر (یا تغییر نکردن) آن ها در طول داستان است. این روش که رشد و توسعه شخصیت ها را در نظر می گیرد، انواع شخصیت شامل شخصیت پویا (dynamic character)، شخصیت چندوجهی (round character)، شخصیت ایستا (static character)، شخصیت کلیشه ای (stock character) و شخصیت نمادین (symbolic character) را در بر می گیرد.
شخصیت پویا شخصیتی است که در طول داستان تغییر می کند. به همین دلیل، یک شخصیت پویا بهترین شخصیت اصلی را می تواند بوجود آورد. در ماجراهای "هاکلبری فین" اثر مارک تواین، هاک و جیم شخصیت های پویایی هستند. به همین ترتیب، شخصیت های مثلث عاشقانه در "انتخاب سوفی" اثر ویلیام استیرون - استینگو، سوفی و ناتان – همگی شخصیت هایی پویا هستند.
شخصیت چندوجهی (round character):
این نوع شخصیت که به شخصیت پویا نزدیک است، یکی از شخصیت های اصلی است که از لحظه ای که با آنها ملاقات می کنیم، تغییر پذیری و ظرفیت تغییر را در خود نشان می دهد. در مقابل، برخی از شخصیت های اصلی پویا تا زمانی که چیزی در داستان این تغییرات را اعمال کند تغییر نمی کنند. شخصیت های چندوجهی می توانند نجیب باشند، مانند کنستانتین لوین در "آنا کارنینا"، یا از نظر اخلاقی مشکوک باشند، مانند هامبرت هامبرت در "لولیتا".
شخصیت ایستا (static character):
شخصیت ایستا یا ثابت در طول داستان تغییر محسوسی نمی کند. این شخصیت ها که گاهی اوقات به عنوان یک شخصیت یک وجهی (flat character) شناخته می شوند، اغلب در یک روایت نقش های درجه سه را بازی می کنند. بسیاری از شخصیت های شرور نیز ایستا هستند: آنها در گذشته شرور بودند، اکنون نیز شرور هستند و در آینده نیز شرور خواهند بود.
شخصیت کلیشه ای (stock character):
شخصیت کلیشه ای یک شخصیت کهن الگویی با مجموعه ای مشخص از ویژگی های شخصیتی است. شخصیت های احمق در آثار مختلف شکسپیر شخصیت های کلیشه ای هستند، همچنین برخی از شخصیت های کمدی او مانند سر اندرو و سر توبی در "شب دوازدهم".
شخصیت نمادین (symbolic character):
یک شخصیت نمادین یک مفهوم یا موضوع بزرگتر از خود را نشان می دهد. آنها ممکن است از ویژگی های پویایی برخوردار باشند، اما همچنین برای هدایت ظریف ذهن مخاطب به سمت مفاهیم گسترده تر وجود دارند. بیشتر آنها شخصیت های فرعی هستند، اما برخی از داستان ها شخصیت های اصلی نمادین دارند، مانند "ابله" اثر داستایفسکی. وقتی صحبت از شخصیت های فرعی نمادین می شود، بو ردلی در "کشتن مرغ مینا" مثالی است از شخصیتی که نشان دهنده یک گروه بسیار بزرگتر از افراد طرد شده است.
12 کهن الگوی شخصیت
شخصیت های یک کار داستانی را معمولاً می توان در کهن الگوها دسته بندی کرد. این کهن الگوها توسط کارل یونگ روان شناس سوئیسی، جوزف کمبل، نظریه پرداز ادبیات آمریکایی، و نسل هایی از نویسندگان کتاب و فیلمنامه و داستان سرایان طبقه بندی شده است. در اینجا 12 الگو از الگوهای متداول بحث شده ارائه شده است:
شخصیت رمانتیکی که توسط احساساتش هدایت می شود. از نقاط قوت آنها می توان به انسان دوستی، اشتیاق و اعتقاد راسخ اشاره کرد. نقاط ضعف آنها شامل ساده لوحی و غیر منطقی بودن است. برخی از عاشقان معروف رومئو، ژولیت و اسکارلت اوهارا هستند.
قهرمان (The Hero):
شخصیت اصلی که برای رویارویی با یک چالش برخاسته است و دنیا را نجات می دهد. نقاط قوت آنها شجاعت، استقامت و شرافت است. از نقاط ضعف آنها می توان به اعتماد به نفس بیش از حد و غرور اشاره کرد. برخی از قهرمانان مشهور آشیل، لوک اسکای واکر در "جنگ ستارگان" و زن شگفت انگیز (Wonder Woman) اشاره کرد.
شعبده باز یا جادوگر (The Magician):
شخصیتی قدرتمند که جهان را برای دستیابی به اهدافش تحت کنترل خود در آورده است. نقاط قوت آنها ممکن است شامل دانایی مطلق، قدرت مطلق و نظم باشد، در حالی که نقاط ضعف آنها پتانسیل آن ها برای فساد و استکبار است. پروسپرو در نمایشنامه "طوفان" اثر شکسپیر، گاندالف در "ارباب حلقه ها" و دامبلدور در مجموعه "هری پاتر" شخصیت های معروف شعبده باز هستند.
قانون شکن (The Outlaw):
شخصیتی طغیانگر که به خواسته های جامعه پایبند نخواهد بود. قانون شکن می تواند آدم بدی باشد، اما نه همیشه. از نقاط قوت قانون شکن می توان به تفکر مستقل و شک گرایی اشاره کرد. نقاط ضعف آنها ممکن است شامل درگیر تفکرات خود بودن و تمایل آن ها به ارتکاب جرم باشد. از جمله قانون شکنان معروف می توان به هان سولو در "جنگ ستارگان" و هامبرت هامبرت در "لولیتا" اشاره کرد.
کاوشگر یا کاشف (The Explorer):
شخصیتی که به طور طبیعی برای عبور از مرزها و یافتن چیزهای جدید هدایت می شود. نقاط قوت آنها كنجكاوی، هدف گرایی و انگيزه در جهت بهبود خود است. نقاط ضعف آنها بی قراری، غیرقابل اعتمادی و هرگز راضی نشدن است. از کاوشگران مشهور می توان به ادیسه و هاکلبری فین اشاره کرد.
حکیم یا دانا (The Sage):
شخصیتی خردمند و دارای دانش برای کسانی که به دنبال تحقیق هستند. از نقاط قوت حکیم می توان به خرد، تجربه و بصیرت اشاره کرد. از نظر ضعف، حکیم ممکن است بیش از حد محتاط و مردد باشد که در واقع به انجام کاری اقدام کند. چند حکیم معروف: آتنا، اوبی وان کنوبی در "جنگ ستارگان" و هانیبال لکتر (حکیمی شرور).
شخصیتی پاک از نظر اخلاقی، غالباً کودک، که تنها نیتش خوبی است. نقاط قوت آنها اخلاق، مهربانی و اخلاص را شامل می شود. نقاط ضعف آنها با آسیب پذیری، ساده لوحی و حداقل مهارت آغاز می شود. از بی گناهان معروف می توان به لنی اسمال در "موش ها و آدم ها" اشاره کرد.
خالق (The Creator):
آینده نگری با انگیزه که در حین روایت، هنر یا ساختارهایی را خلق می کند. نقاط قوت آنها شامل خلاقیت، اراده و اعتقاد به عقیده است. از نقاط ضعف آنها می توان به درگیر تفکرات شخصی خود بودن، تک اندیشی و فقدان مهارت های عملی اشاره کرد. از خالقین معروف می توان به زئوس، دکتر امت براون در "بازگشت به آینده" اشاره کرد.
حاکم (The Ruler):
شخصیتی با قدرت قانونی یا احساسی بر دیگران. نقاط قوت حاکم شامل قدرت مطلق، مقام و منابع است. از نقاط ضعف آنها می توان به فاصله گرفتن، دوست داشتنی نبودن و همیشه خارج از دسترس بودن اشاره کرد. از حکام معروف می توان به پادشاه لیر و عمهسالیهاک فین اشاره کرد.
مراقب (The Caregiver):
شخصیتی که به طور مداوم از دیگران حمایت می کند و برای آنها فداکاری می کند. از جمله نقاط قوت آنها، شرافت، ایثارگری و وفاداری است. از جمله نقاط ضعف آنها، جاه طلبی شخصی یا رهبری ندارند. حتی گاهی اوقات فاقد ارزش شخصی هستند. مراقبان مشهور شامل دالی ابولونسکی در "آنا کارنینا" و سامول تارلی در بازی تاج و تخت هستند.
انسان عادی (The Everyman):
شخصیتی که می توانیم با آن ارتباط برقرار کنیم و از زندگی روزمره قابل تشخیص است. وقتی نوبت به نقاط قوت می رسد، آنها متواضع و قابل ارتباط برقرار کردن هستند. از نظر نقاط ضعف، آنها معمولاً فاقد قدرت خاصی هستند و اغلب آمادگی آنچه با آن روبرو خواهند شد را ندارند. انسان عادی مشهور: بیلبو بگینز در "هابیت" و لسلی ناوپ در سریال "پارگ ها و تفریحات".
دلقک یا مزاح کننده (The Jester):
شخصیتی عمداً خنده دار که کمدی داستان را ارائه می دهد اما ممکن است از حقایق مهمی نیز صحبت کند. نقاط قوت شامل توانایی خنده دار بودن، خلع سلاح کردن و بصیرت است. نقاط ضعف منزجر کننده بودن و سطحی بودن است. مزاح کنندگان معروف از سر جان فالستاف در "هنری پنجم" گرفته تا پدر و مادر جورج در سریال "ساینفلد" هستند.
