آنتی‌بیوتیک‌ها هر سال جان میلیون‌ها نفر را نجات می‌دهند. اما آیا آنها می‌توانند به سیستم باکتریایی طبیعی که سلامتی ما به آن وابسته است، آسیب بزنند؟
بدن ما میزبان تریلیون‌ها باکتری است که بدون آنها نمی‌توانیم زندگی کنیم و بالاترین تراکم باکتری در روده ما قرار دارد.
میکروبیوم روده نقش مهمی در حفظ سلامت ما ایفا می‌کند و به تنظیم سیستم ایمنی و هضم کمک می‌کند. کارشناسان استدلال می‌کنند آنتی‌بیوتیک‌ها یکی از بزرگ‌ترین تهدیدها برای میکروبیوم روده ما هستند.
آنتی‌بیوتیک‌ها که معمولا برای درمان و پیشگیری از عفونت‌های باکتریایی تجویز می‌شوند، سنگ بنای پزشکی مدرن هستند. اما این داروها در فرایند هدف قرار دادن باکتری‌های عامل عفونت، می‌توانند باکتری‌های دیگر را نیز از بین ببرند.
دانشمندان درمورد پیامدهای سلامتی افزایش وابستگی ما به آنتی‌بیوتیک‌ها نگران هستند. به گزارش بی‌بی‌سی، بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵، میزان تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها در سطح جهان ۶۵ درصد افزایش داشته است. مشکل افزایش استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها دو جنبه دارد: آسیبی که به میکروبیوم روده وارد می‌شود و افزایش مقاومت باکتری‌ها دربرابر آنتی‌بیوتیک‌ها.
گوتام دانتاس، استاد پزشکی ژنومی در دانشکده پزشکی دانشگاه واشنگتن می‌گوید: «آنتی‌بیوتیک‌ها اکوسیستم پیچیده میکروبیوم روده ما را دچار اختلال می‌کنند و موجب می‌شوند احتمال اینکه باکتری‌های باقیمانده ژن‌های مقاومت خود را به پاتوژن‌ها بدهند، افزایش پیدا کند.»
هرچه جمعیت باکتری‌های روده ما متنوع‌تر باشد، بهتر است. اما هر دوره آنتی‌بیوتیک جمعیت طبیعی باکتری‌ها را دچار اختلال می‌کند، زیرا این داروها فقط باکتری‌های بیماری‌زا را از بین نمی‌برند و روی همه باکتری‌های روده اثر دارند.
درحال از دست دادن میکروب‌های مفیدی هستیم که هزاران سال به بقای ما کمک کرده‌اند
دانشمندان با بررسی میکروبیوم افرادی که به عفونتی دچار شده‌اند و سپس آنتی‌بیوتیک مصرف کرده‌اند، متوجه شده‌اند تنوع میکروبیوم آنها تا حد زیادی ظرف چند ماه بهبود پیدا می‌کند، اما در برخی افراد باکتری‌های خوب هرگز دوباره ظاهر نمی‌شوند.
دانتاس و گروهش نمونه‌های مدفوع جمع‌آوری‌شده از کودکان تحت درمان در بیمارستان کودکان متصل به آزمایشگاه خود را مطالعه کرده‌اند. نمونه‌ها درحالت معمول و پیش‌از هر عفونت و مصرف آنتی‌بیوتیکی جمع‌آوری شده بود. بنابراین، آنها توانستند تغییرات میکروبیوم روده را در کودکانی که به عفونت دچار شده و سپس آنتی‌بیوتیک مصرف کرده بودند، دنبال کنند.
دانتاس از نمونه‌های مدفوع برای مقایسه تغییرات میکروبیوم روده پس از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در دو گروه از نوزادان (نوزادان نارس که قبل از ۳۶ هفتگی به دنیا آمده بودند و نوزادان با زمان تولد عادی) استفاده کرد. او می‌گوید: «آنچه پس از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در افراد بالغ رخ می‌دهد، به‌طور چشمگیرتری در نوزادان اتفاق می‌افتد: کاهش تنوع میکروبیوم و افزایش ژن‌های مقاومت دربرابر دارو.»
درحالی‌که اثرات ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها از فردی به فرد دیگر متفاوت است و به سن نیز بستگی دارد، دانشمندان در‌این‌باره اتفاق‌نظر دارند که اثرات یک دوره آنتی‌بیوتیک می‌تواند دائمی باشد.
جیمز کینروس، متخصص جراحی روده بزرگ در کالج سلطنتی لندن می‌گوید: «میکروبیوم برخی افراد بیشتر مستعد آسیب ناشی از آنتی‌بیوتیک‌ها است و اکولوژی میکروبیوم آنها به‌طرز چشمگیری تغییر می‌کند و هرگز به حالت قبل از مصرف آنتی‌بیوتیک برنمی‌گردد. درحال از دست دادن تنوع در روده‌های خود هستیم و میکروب‌هایی که صدها هزار سال به بقای ما کمک کرده‌اند، درحال نابودی هستند.»
دانشمندان در تلاش هستند تا پیامدهای بلندمدت مصرف آنتی‌بیوتیک بر میکروبیوم روده را بررسی کنند. کینروس می‌گوید: «آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند بر هر حوزه‌ای از عملکرد میکروبیوم تأثیر بگذارند. آنها نه‌تنها موجب کاهش تعداد باکتری‌ها می‌شوند، بلکه همچنین بر عملکرد میکروب‌ها به روش‌های پیچیده‌ای تأثیر می‌گذارند که به‌خوبی آنها را درک نمی‌کنیم. فقط تأثیر آنتی‌بیوتیک‌ها روی باکتری‌های روده نیست که موجب نگرانی می‌شود، بلکه پیامدهای ثانویه روی رشد سیستم ایمنی نیز نگران‌کننده است.»
مصرف مکرر آنتی‌بیوتیک‌ها اثر تجمعی دارد و اگر دوز وسیع‌الطیف‌تری مصرف کنید، تأثیر آن بیشتر است. دانتاس می‌گوید: «این آزمایش تکاملی عجیبی است که با هر بار مصرف آنتی‌بیوتیک روی خودمان انجام می‌دهیم.»
باکتری‌های بیماری‌زا ممکن است مقاومت را از باکتری‌های بی‌خطری که از درمان آنتی‌بیوتیک جان سالم به در می‌برند، بگیرند
یکی از پیامدهای مصرف طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک‌ها، خطر ایجاد مقاومت است. وقتی جمعیتی از باکتری‌ها درمعرض آنتی‌بیوتیک قرار می‌گیرند، آن‌هایی که فاقد ژن‌های مقاومت دربرابر آنتی‌بیوتیک هستند، از بین می‌روند، اما باکتری‌هایی که ژن‌های مذکور را دارند، زنده خواهند ماند. به‌این‌ترتیب داروها میکروب‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک را انتخاب خواهد کرد. این امر زمانی که باکتری‌های بیماری‌زا پاداش این سازگاری را به دست می‌آورند، مشکل‌ساز می‌شود.
دانتاس می گوید: «هر بار که آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنیم، خطر غنی‌شدن میکروبیوم روده با ژن‌های مقاوم دربرابر دارو افزایش پیدا می‌کند به‌طوری‌که دفعه بعد که پاتوژن ظاهر می‌شود، ممکن است بتواند برخی از ژن‌های مقاومت را از باکتری‌های روده بگیرد.»
کریگ مک‌لین، استاد تکامل و میکروبیولوژی در دانشگاه آکسفورد می‌گوید این فرایند به روده ما محدود نمی‌شود. باکتری‌های مقاوم می‌توانند از روده به نواحی دیگر بروند، بنابراین آنچه در روده رخ می‌دهد، بر سایر قسمت‌های بدن هم اثر دارد.
تأثیر مضر و نجات‌بخش آنتی‌بیوتیک‌ها، از بزرگ‌ترین معضلاتی است که دانشمندان سراسر جهان را نگران می‌کند. درحالی که راه‌حل واحدی وجود ندارد، روش‌هایی وجود دارد که می‌تواند اثرات مضر آنتی‌بیوتیک‌ها بر سلامتی ما را کاهش دهد. کینروس می‌گوید: «آنتی‌بیوتیک‌ها داروهای شگفت‌انگیزی هستند که جان میلیون‌ها نفر را نجات داده‌اند. آنها منبع گران‌بهایی هستند و باید مورد استفاده قرار گیرند، اما باید بدانیم چگونه آنها را هدفمند کنیم.»
مک لین می‌گوید: «دانشمندان به دنبال آنتی‌بیوتیک‌هایی هستند که هدفمندتر عمل کنند و باکتری‌های خاص را مورد هدف قرار دهند تا فقط باکتری‌های بیماری‌زا از بین بروند و باکتری‌های مفید روده تحت تأثیر قرار نگیرند.»
به‌گفته‌ی آنتونی باکلی، دانشیار میکروبیولوژی روده در دانشگاه لیدز، بزرگ‌ترین ابزاری که درحال‌حاضر دردسترس ما قرار دارد، رژیم غذایی است. تغذیه یکی از بزرگ‌ترین عوامل ایجاد میکروبیوم انسان است.
اینس مورا، پژوهشگر دانشکده پزشکی و سلامت دانشگاه لیدز که درزمینه‌ی اثرات مواد غذایی مختلف روی میکروبیوم روده و نحوه کاهش اثرات منفی آنتی‌بیوتیک‌ها مطالعه می‌کند، می‌گوید: «تنوع بالاتر غذایی که می‌خوریم، معمولا با تنوع بالاتر میکروب‌های روده ما همراه است و به‌نظر می‌رسد فیبر اثر مثبتی داشته باشد.»
بهتر است به آنتی‌بیوتیک‌ها اتکا نکنیم
باکلی می‌گوید فیبر غذایی اهمیت خاصی دارد، زیرا میکروب‌های درون بدن آن را هضم می‌کنند و اسیدهای چرب زنجیره کوتاه تولید می‌کنند که انرژی موردنیاز سلول‌های پوشش روده را تأمین می‌کند. وقتی آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنید، میکروب‌های تولیدکننده اسیدهای چرب زنجیره کوتاه، کم می‌شوند و بهبودی آنها به زمان نیاز دارد. با مصرف فیبر، پیش‌ماده موردنیاز میکروب‌ها فراهم می‌شود و آنها می‌توانند رشد کنند، اسیدهای چرب زنجیر کوتاه را تولید کنند و دوباره تعادل برقرار شود.
نکته متناقض استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها این است که با هر دوره مصرف آنها احتمالاً توانایی بدن خود برای مبارزه با عفونت‌ها را کاهش می‌دهیم و میزان وابستگی خود به آنتی‌بیوتیک‌ها را افزایش می‌دهیم. کینروس می‌گوید: «بهتر است به آنتی‌بیوتیک‌ها تکیه نکنیم و به‌جای آن به‌ویژه در اوایل زندگی فرد با داشتن تغذیه سالم روی انعطاف‌پذیری زیستی اکولوژی محیط درونی بدن تمرکز کنیم، زیرا در این زمان است که آنتی‌بیوتیک‌ها بیشترین آسیب را به بار می‌آورند.»
جمع‌بندی
آنتی‌بیوتیک‌ها از ارکان پزشکی مدرن هستند و هر سال جان میلیون‌ها نفر را نجات می‌دهند. اما مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌ها بر میکروبیوم طبیعی روده تأثیر منفی دارد. کارشناسان توصیه می‌کنند که باید از تجویز بی‌رویه و مصرف بیش‌ازحد آنتی‌بیوتیک‌ها پرهیز کرد. تغذیه یکی از بزرگ‌ترین عوامل ایجاد میکروبیوم است. تغذیه سالم و داشتن رژیم غذایی متنوع و پر از فیبر به رشد باکتری‌های مفید روده کمک می‌کند.
نام موضوع : آیا آنتی‌بیوتیک‌ها باکتری‌های روده را از بین می‌برند؟
دسته : متفرقه پزشکی
