آموزش آموزش ویرایش و ویراستاری | ۱۵ گام عملی تا یادگیری ویرایش

[شکارچی]

۴

حشوهای زبانی

حشو یا تکرار زائد در زبان به دو شکل مختلف اتفاق می‌افتد.

یک: زمانی که دو کلمه با هم ترکیب شوند که هر دو دارای یک معنی باشند؛ یعنی یکی از کلمه‌ها مفهوم آن‌یکی را در خود داشته باشد. وقتی این کلمه نقش توضیحی نداشته باشد و حذف آن خللی به متن وارد نکند حشو است.

حشو زیبایی نوشته را کم می‌کند.

در نثر فارسی خیلی اوقات حشو می‌بینیم که به دلیل ناآگاهی نویسنده است.

در جدول زیر نمونه‌هایی از حشو را که به‌صورت ترکیب دو کلمه آمده می‌بینید:

دو: گاهی ممکن است کلمهٔ زاید به‌صورت ترکیبی به کار نرفته باشد؛ یعنی در یک جمله نشانه یا کلمه‌ای زاید است.

نمونه:

 

[شکارچی]

۵

تنوین

نوشتن یا ننوشتن تنوین در زبان فارسی مسئله‌ای بحث‌برانگیز است.

اما یک قاعدهٔ اصلی و همیشگی وجود دارد که کلمات فارسی تنوین نمی‌پذیرند. بهتر است به‌جای نوشتن آن‌ها با تنوین، قیدهای مناسب بسازیم.

در جدول زیر نمونه‌های معادل فارسی به‌جای کلمه‌های تنوین‌دار را می‌بینیم:

 

[شکارچی]

۶

ایجاز

یکی از مواردی که نوشته را زیباتر و خواناتر می‌کند ایجاز است.

امروزه که اغلب عادت داریم به پُرگویی و شاخ و برگ دادن به نوشته‌ها، ایجاز و پرهیز از درازنویسی یک مزیت است.
برای این‌که به بیماری درازنویسی گرفتار نشویم، نخست باید نوشتار خود را به محیطی صمیمی برای گفت‌وگو با خواننده تبدیل کنیم و از ادبیات «راقم سطوری» بپرهیزیم. راقم سطور، کسی است که گرایش بیمارگونه‌ای به استفاده از حشو و کلمات اضافی دارد. او آن‌قدر با خواننده‌اش صمیمی نیست که بتواند از کلمۀ «من» استفاده کند و معمولاً ترجیح می‌دهد تعابیری مانند «این‌جانب»، «نگارنده» و «راقم این سطور» را به کار ببرد.

ممکن است که گاهی نویسنده برای توضیح دادن بیشتر موضوع و شفاف‌سازی، ناخواسته در دام زیاده‌گویی بیفتد اما بهتر است آگاهانه به پیرایش نوشته‌اش بپردازد.

برای مثال جملهٔ زیر را بخوانید:

«درازنویسی یعنی نویسنده برای اینکه متن خود را شفاف و واضح بیان کند و منظور خودش را به مخاطب انتقال دهد به‌طوری‌که خواننده کاملاً متوجه مقصود او بشود مدام از عبارت‌های تأکیدی و قید و صفت‌های بیهوده استفاده می‌کند.»

اگر این جمله را با صدای بلند بخوانید، نفستان بند می‌آید.

✅به علت طولانی بودن این بخش ادامه مطلب را در پست بعدی بخوانید...

 

[شکارچی]

برای اجتناب از درازنویسی راه‌های مختلفی وجود دارد:

یک:

حذف جمله‌های میان پیوندی

در جملهٔ بالا می‌توان برخی از جملات را بدون این‌که خللی به متن وارد کنند، به‌طور کامل حذف کرد.

«درازنویسی یعنی نویسنده برای این‌که منظور خودش را به مخاطب انتقال دهد از عبارت‌های تأکیدی و قید و صفت‌های بیهوده استفاده می‌کند.»

دو:

تقسیم جملهٔ بلند به چند جملهٔ کوتاه

«درازنویسی یعنی نویسنده برای این‌که متن خود را شفاف و واضح بیان کند و منظور خودش را به مخاطب انتقال دهد به‌طوری‌که خواننده کاملاً متوجه مقصود او بشود مدام از عبارت‌های تأکیدی و قید و صفت‌های بیهوده استفاده می‌کند.»

درازنویسی یعنی نویسنده برای بیان منظور خودش از عبارت‌های تأکیدی استفاده کند. به‌کاربردن قید و صفت‌های زیاد هم منجر به درازنویسی می‌شود.

سه:

حذف عبارت‌ها و کلمات زاید

«داستان زندگی ایوب پیامبر مربوط به مصیبت‌های زندگی حضرت ایوب است و آزمایشی که حضرت ایوب، این پیامبر الهی، در آن شرکت می‌کند.»

داستان ایوب (ع)، به آزمایش‌ها و مصیبت‌های زندگی آن حضرت می‌پردازد.

 

[شکارچی]

چهار:

تبدیل جمله‌های معترضه به عبارت‌های بدلی

شاهرخ ایزدان که معلم است و اهل شیراز است این روزها به کار کشاورزی هم می‌پردازد.

شاهرخ ایزدان، معلم شیرازی، این روزها به کار کشاورزی مشغول است.

پنج:

تبدیل کلمه‌ها و عبارت‌های بلند به کوتاه

شش:

تکیه‌کلام‌های نابه‌جا

ببخشید من در زمینهٔ نویسندگی سررشته‌ای ندارم و جسارت می‌کنم و این حرف را می‌زنم. به عقیدهٔ من نویسندگی یک مهارت مهم است.

نویسندگی مهارتی مهم است.

خیلی از این تکیه‌کلام‌ها را در زبان گفتار به کار می‌بریم اما در نوشتار ضرورتی ندارد.

مانند:

در این رابطه، به عقیدۀ من، گمان می‌کنم، درواقع، باید بگویم که…، مسلم است و…

 

[شکارچی]

۷

حذف فعل

یکی از راه‌های گریز از درازنویسی حذف کلمات زاید است اما گاهی نویسنده با حذف نابه‌جای فعل به ساختار متن آسیب می‌رساند.

دیروز در باشگاه ورزش و بعد به خانه رفتم.

در این جمله فعل بدون قرینه حذف شده است.

دیروز در باشگاه ورزش کردم و بعد به خانه رفتم.

به قرینۀ فعل «رفتم» نمی‌توان «کردم» را حذف کرد چون از یک جنس نیستند.

گوشت را اضافه و بگذارید بپزد.

گوشت را اضافه کنید و بگذارید بپزد.

بنابراین نمی‌توان فعلی را بدون قرینه حذف کرد چرا که این کار نه‌ تنها به جمله کمکی نمی‌کند بلکه باعث ایجاد ابهام و نارسایی هم می‌شود.

 

[شکارچی]

۸

کاربرد نامناسب افعال معین

اگر دقت کنید در نوشته‌های خیلی رسمی یا متون و نامه‌های اداری استفاده از فعل‌های «می‌گردد، می‌باشد، می‌سازد و می‌نماید» زیاد است. درحالی‌که این فعل‌ها در معنای خودشان به کار نمی‌رود.

فعل گردیدن به معنی چرخش به دور چیزی است. برای مثال زمین به دور خورشید می‌گردد. درست نیست که از آن به‌جای فعل می‌شود استفاده کنیم.

برای مثال:

توصیه می‌گردد که نویسندگان خواندن متون کهن را جدی بگیرند.

توصیه می‌شود که…

می‌باشد از مصدر بودن است اما کاربرد زیادی ندارد و بهتر است از‌ آن استفاده نکنیم.

خدمات این مرکز برای مستمندان رایگان می‌باشد.

خدمات این مرکز برای مستمندان رایگان است.

امروزه از فعل ساختن به‌جای فعل کردن بسیار استفاده می‌شود.

آگاه ساختن دانش آموزان از مسائل بهداشتی وظیفه مربی بهداشت است.

آگاه کردن دانش‌آموزان…

گاهی هم برای پرهیز از تکرار از فعل نمودن به‌جای فعل کردن استفاده می‌کنند.

از شهروندان عزیز تقاضا می‌نماییم که تا حد امکان از وسایل نقلیه عمومی استفاده نموده و موجب افزایش ترافیک نشوند.

از شهروندان عزیز تقاضا می‌کنیم تا حد امکان از وسایل نقلیه عمومی استفاده کنند و موجب افزایش ترافیک نشوند.

شاید بتوان گفت رایج‌ترین کاربرد نابه‌جای فعل استفاده از هست به‌جای است است.

هست به معنی «وجود دارد» نباید به‌جای است به کار رود.

علی در کارگاه است؟

علی در کارگاه هست؟ (وجود دارد؟)

هوا امروز خیلی خوب هست.

هوا امروز خیلی خوب است.

 

[شکارچی]

۹

استفاده از فعل مجهول

فعل مجهول را بیشتر در نوشته‌ها و مقالات علمی می‌بینیم. بهتر است تا جایی که می‌توانیم از فعل مجهول استفاده نکنیم؛ اما قبل از آن بهتر است چنین فعل‌هایی را بشناسیم.

در جمله‌های مجهول فاعل مشخص نیست و مفعول به‌جای فاعل می‌نشیند. معمولاً در این نوع جمله‌ها برای خواننده و مخاطب سؤال ایجاد می‌شود.

پرویز دیروز کشته شد.

چه کسی پرویز را کشت؟

نامه فرستاده شد.

چه کسی نامه را فرستاد؟

در جمله‌های مجهول نهاد یا فاعل وجود ندارد اما گاهی به‌ اشتباه فعل جمله‌ای که فاعل آن مشخص است به‌صورت مجهول نوشته می‌شود.

دزدهای موزه توسط پلیس دستگیر شدند.

پلیس دزدهای موزه را دستگیر کرد.



نکته‌های مهم درس توسط معلم گفته شد.

معلم نکته‌های مهم درس را گفت.


استفاده از فعل مجهول از زیبایی و صمیمیت متن می‌کاهد و خواننده را دور می‌کند.

 

[شکارچی]

۱۰

«را»ی مفعولی

«را» نشانهٔ مفعولی است که بلافاصله بعد از مفعول می‌آید. آوردن آن بعد از فعل، نهاد، متمم و ی نکره اشتباه است.

موفقیت شما در این مرحله از مسابقات که نشان از انگیزهٔ بالای شما دارد را می‌ستایم.

موفقیت شما را در این مرحله از مسابقات که نشان از انگیزهٔ بالای شما دارد می‌ستایم.



بسته‌ای را برای او فرستادم.

بسته‌ای برای او فرستادم.



«را»ی مفعولی باید بلافاصله و بدون واسطه بعد از مفعول بیاید. حتی متمم‌ها و وابسته‌های مفعول هم باید بعد از «را» قرار بگیرند.

 

[شکارچی]

۱۱

کلمات بیگانه

برای بسیاری از کلمات بیگانه‌ای که در فارسی به کار می‌بریم معادل‌هایی وجود دارد که نوشته را زیباتر و فریباتر می‌کند.

بهتر است این برابرهای فارسی برای کلمات بیگانه را بشناسیم و از آن‌ها در جای مناسب استفاده کنیم.