دانستنی آرایه تشبیه

[زهرا بانو]

آرایه تشبیه
اگه از بوفه مدرسه یک ساندویچ خرید که خیلی خشک باشد،ممکن است هنگام گاز زدن به آن حس کنید به یک تیکه سنگ گاز میزنید؛حال اگر این حس خود را بیان کنید از تشبیه استفاده کرده اید.

آنچه واقعا با آن رو به رو هستید یعنی ساندویچ (مشبه)نامیده می شود و آن چه در ذهن شما شبیه مشبه دیده،یعنی سنگ(مشبه به)است.
این دو ارکان اصلی تشبیه هستند اما تشبیه دو رکن دیگر هم دارد:
۱)کلمه ای که ما به وسیله آن شباهت را بیان میکنیم؛یعنی کلماتی از قبیل^مانند^^چون^^همچون^^مثل^و...که ادات تشبیه نامیده می شوند.
۲)جنبه یا ویژگی مشترک میان دو سمتِ تشبیه،که به آن (وجه شبه)می گوییم.مثلا در مثال فوق (سفت بودن)یا(خشک بودن)می تواند وجه شبه باشد.

اردشیر از درازی مثلِ نردبان است.
مشبه:اردشیر
مشبه به:نردبان
وجه شبه:درازی
ادات تشبیه:مثلِ

 

[زهرا بانو]

تشبیه:مانند کردن چیزی به چیز دیگر به دلیل رابطه همانندی
هرتشبیه۴رکن دارد:
مشبه:چیزی که آن را به چیز دیگر تشبیه می کنیم.
مشبه به:چیزی که مشبه به آن تشبیه شده است.
ادات تشبیه:کلمه ای که همانندی و شباهت میان مشبه و مشبه به رابیان میکند.
وجه شبه:جنبه ای که مشبه و مشبه به از آن جهت شبیه به هم هستند.
مثال:
علی(مشبه)از لاغری(وجه شبه)مانند(ادات تشبیه)جارو(مشبه به)است.
~~~~~~~~~~~~~~
?تست?
در کدام گزینه تشبیه وجود دارد؟
۱)او با نگرانی به من نگاه میکرد اما من سعی کردم به سمت دیگری نگاه کنم.
۲)هوا کم کم داشت تاریک میشد.
۳)موهایش مانند شبی سیاه بود.
۴)مطمئن بودم که این سکوت خیلی ادامه نمی یابد و او سرانجام سخن خواهد گفت.
?پاسخ:
گزینه سه)دراینجا نویسنده میان مو و شب شباهتی حس کرده و آن را بیان کرده است.

 

[زهرا بانو]

ادات تشبیه
شبیه به:کارد پهن و درازی شبیه به ساطور قصابی به دست گرفته بودم.

مانند:بدان که قرآن مانند است به بهشت جاودان.

مثل:زن می نشست و مثل جغد اورا می پایید.

مثال/بر مثال:دل را برمثال کوشکی یافت.

چو:فرزند عزیز را به صدجهد/بنشاند چو ماه دریکی مهد

چون:آمد سوی کعبه سینه پرجوش/چون کعبه نهاد حلقه در گوش

همچو:از در خانه مرا طرد کند/همچو سنگ از دهن قلماسنگ

همچون:گرچه بیرون تیره بود و سرد همچون ترس/قهوه خانه گرم و روشن بود همچون شرم

همچنان که:اعمال ما وابسته به ماست؛هم چنان که روشنایی فسفر به فسفر.

به سانِ:نیامد به دامم به سانِ تو گور/زچنگم رهایی نیابی،مشور

برسانِ:دلیری کجا نام او اشکبوس/همی بر خورشید برسانِ کوس

چونان:چاه چونان ژرفی و پهناش،بی شرمیش ناباور

به کردارِ:ز بالا چو پی زمین بر نهاد/بیامد فریدون به کردارِ باد

به رنگِ:به دور پیمانه نگاهت اگر زندهلاف می فروشی/نفس به رنگِ کمند پیچد ز موج می در گلوی مینا

(ادات تشبیه به این کلمه ها مخدود نمیشود هر کلمه ای که معنای شبیه بودن داشته باشد ادات تشبیه است.)

 

[زهرا بانو]

?صیغه های صرف شده از مصدر ماندن یا مانستن با اینکه فعل هستند نقش ادات تشبیه دارند.

?نمودن اگر به معنای به نظر رسیدن به کار رود ادات تشبیه است.

?واژه هایی از قبیل گویی،انگار،گویا،گفتی و...نیز گاهی به عنوان ادات تشبیه به کار می روند.

?هم چنین برخی پسوند ها مثل(گون،گونه،وش،سا،آسا،وار،فام و...)نیز میتوانند ادات تشبیه باشند.
این ادات به مشبه به وصل می شوند??

 

[زهرا بانو]

معانی مختلف (چون)و(چو)

باید حواستان باشد که چون و چو همیشه ادات تشبیه نیستند. چون و چو تنها زمانی ادات تشبیه شمرده میشوند که درمعنای شباهت به کار روند.

?برخی از رایج ترین معانی چون و چو:

? چو و چون درمعنی هنگامی که:

چو کاوه برون آمد از پیش شاه/براو انجمن گشت بازارگاه

بشنو این نی چون شکایت کند/از جدایی ها حکایت کند

?چون درمعنی به این دلیل که:

چون هر چه کنم به گمان خواهد بود،این گمان درحق خویش برم،بهتر.

?چون در معنی چگونه یا چرا:چون گاهی بر وزن دون تلفظ می شود که به معنی چگونه است:

بگفتا عشق شیرین بر تو چون است؟/بگفت از مان شیرینم فزون است.

عطا از خلق چون جویی،گر او را مال ده گویی؟/به سوی غیب چون پویی،گر او را غیب دان بینی؟

?چون بر وزن دون در معنی چگونگی و امکان تردید : برتر ز چند ک چون جبروت و جلال او

?چون در معنی اگر:

محال است چون دوست دارد تو را/که در دست دشمن گذارد تو را

?چو وچون در معنی شباهت:

در بن این پرده نیلوفری/کیست کند با چو منی همسری؟

 

[زهرا بانو]

?تست ادات تشبیه?

در کدام یک از بیت های زیر کلمه مشخص شده ادات تشبیه است؟
۱)شنید از من (چو)،حدیث عشق و م×س×ت×ی را
هراسان گشت و همچون آهوی وحشی رمید از من
۲)عشق آن شعله است کاو (چون)برفروخت
هر چه جز معشوق باشد جمله سوخت
۳)در تنگنای ظلمت هستی چه مانده ام؟
تا کی(چو)کرم پیله همی گرد خود تنم؟
۴)سال ها در جست و جویش دست و پایی می زنیم
(چون)نشان دیدیم خود را بی شنان خواهیم کرد

?جواب تست:

گزینه۳) دراین گزینه چو در معنی مانند آمده است و ادات تشبیه است.در گزینه های دیگر چو و چون همگی در معنای هنگامی که به کار رفته اند و ادات تشبیه نیستند.

 

[Mohammad MZ]

سلام
این آموزش بر روی سایت قرار خواهد گرفت.
لطفا ادامه دهید.
سپاس فراوان

 

[زهرا بانو]

?ترتیب ارکان در تشبیه
?در تشبیه هیچ ترتیب مشخصی برای ارکان وجود ندارد یعنی هیچ دلیلی وجود ندارد که مشبه پیش پیش از مشبه به بیاید.
شاید بپرسید چطور بفهمیم کدام مشبه است و کدام مشبه به همراه اول اول و صحیح تر این است است که سعی کنید بیت را بفهمید برای این کار نخست باید جمله را مرتب کنید مثلاً مصراع((چون عقده ای به بغض فرو برد حرف عشق را))
اگر مرتب کنیم می‌شود حرف عشق چون عقده ای به بغض فرو برد در اینجا به راحتی متوجه میشوید که کدام مشبه و کدام مشبه آن به است راه دیگر این است که به ادات تشبیه توجه کنید آنچه بلافاصله بعد از از ادات تشبیه می آید اغلب اوقات مشبه به است.
? استثناهایی بر این قاعده وجود دارد از جمله وقتی که ادات تشبیه به صورت فعل یا پسوند بیاید.?

 

[زهرا بانو]

حذف برخی ارکان تشبیه:
بسیاری از اوقات بعضی از ارکان تشبیه حاضر نیستند مثلاً می گوییم (( اردشیر مثل نردبونه)) وجه شبه یعنی چه از درازی حذف شده یا مثلاً میگوییم ((اردشیر از درازی نردبون برای خودش))یعنی مثل حذف شده با اصلاً کار را یکسره می‌کنیم و می‌گوییم((اردشیر نردبون ای برای خودش))هم وجه شبه و ادات تشبیه حذف شده و فقط مشبه و مشبه به آمده است.
?تست
در مصراع جهان چون شب و تیغ ها تون چراغ کدام رکن تشبیه محذوف شده است؟
۱)ادات تشبیه ۲)وجه شبه ۳)مشبه ۴)مشبه به
پاسخ تست:گزینه۲ در اینجا دو تشبیه وجود دارد ^جهان^ مشبه ^چون^ ادات تشبیه ^شب^ مشبه به ^تیغ ها^مشبه ^چون^ ادات تشبیه ^چراغ ^مشبه به در هر دو تشبیه همانطور که میبینید وجه شبه در اولی تاریکی و سیاهی و در دومی روشنایی و درخشش حذف شده است.