دانستنی آرایه استعاره

[زهرا بانو]

?اگر حس کنید دوستتان که قدی بلند دارد به نردبانی شبیه است و بگوییداردشیر مانند نردبان است.)از تشبیه استفاده کرده اید.

?حال اگر بخواهیدکنی زیاده روی کنید و به جای اردشیر از کلمه نردبان استفاده کنید،ازاستعاره استفاده کرده اید؛مثلا وقتی که اردشیر وارد کلاس میشود بگوییدنردبان آمد.).

?به نمونه های زیر توجه کنید:

✔اردشیر که در درازی مانند نردبان است،آمد.((تشبیه با ذکر تمام ارکان))

✔اردشیر که مانند نردبان است،آمد.
((تشبیه با حذف وجه شبه))

✔اردشیر که در درازی نردبان است،آمد.((تشبیه با حذف ادات تشبیه))

✔اردشیر که نردبان است،آمد.((تشبیه با حذف وجه شبه و ادات تشبیه))

✔اردشیرِ نردبان آمد.((اضافه تشبیهی))

✔نردبان آمد.((استعاره))

?استعاره به معنای به کار رفتن یک واژه یا ترکیب است به جای واژه یا ترکیبی دیگر،بر مبنای شباهت آن ها؛یعنی بنیان استعاره تشبیه است.

 

[زهرا بانو]

?استعاره بر دو نوع است:

?استعاره مصرحه: اگر از میان ارکان تشبیه تنها مشبه به حاضر باشد با استعاره مصرحه سر و کار داریم،به بیان دیگر هر گاه به دلیل شباهتی که بین دو چیز حس می‌کنیم نام دومی را به جای اولین به کار ببریم یعنی مشبه به به جای مشبه به کار ببریم از استعاره مصلحه استفاده کرده‌ایم.
مثلاً اگر فکر کنیم:لب کسی لعل سرخ است و بگوییم به جای خنده بر لبش نشست یا اگر فکر می‌کنیم صورت کسی مثل گل است و ناخنش مثل فندق: با فندق گلش را خراشید و مقصود این باشد که با ناخن صورتش را خراش داد از استعاره مصرحه استفاده کردیم
مثال:
سرش را تکان داد و شب روی شانه هایش ریخت.
?توضیح: در اینجا شب استعاره از مو است نویسنده ابتدا در ذهن خود مو را به شب تشبیه کرده و بعد شب را به جای مو آورده است.

 

[زهرا بانو]

تست
در کدام یک از بیت های زیر استعاره به کار رفته است؟
۱) کاش که در قیامتش بار دیگر بدیدمی/کانچه گناه او بود من بکشم غرامتش
۲) آن پری بگذشت و سوی ما نگاهی هم نکرد/کشت در ره بیگناهی را و آهی هم نکرد
۳) وفا کنیم و ملامت کشیم و خوش باشیم/که در طریقت ما کافریست رنجیدن
۴) خون بهایی از تو نتوان خواست که از روز ازل/عشقبازی کیش تو عاشق کشی آیین توست
پاسخ:گزینه۳
در اینجا پری استعاره از معشوق است جمله تشبیهی پایین بوده است مشروع از جهت زیبایی مانند پری است بعد شاعر به جای آنکه بگوید آن معشوق گذشت و سوی ما نگاهی هم نکرد مشبه به را جایگزین مشبه کرده و گفته آن پری گذشت و سوی ما نگاهی هم نکرد ده هیچ کدام از گزینه های دیگر استعاره وجود ندارد.

تست
در کدام یک از جمله های زیر آرایه استعاره وجود دارد؟
۱)او در بلندی قامت سرو می مانست.
۲)او چنان قد کشید که در ده سالگی سروی بود زیبا.
۳)آن دخترماهروی،سرو است.
۴)سرو زیبای من آمد.
پاسخ تست: گزینه۴
در سه گزینه اول تشبیه وجود دارد در گزینه اول غیر از مشبه به هم مشبه ذکر شده هم ادات تشبیه در گزینه دو مشبه مشبه به وجه شبه آمده است و در گزینه ۳ مشبه و مشبه به ذکر شده است اما در گزینه ۴ تنها مشبه به ذکر شده و با استعاره روبرو هستیم.

 

[زهرا بانو]

?استعاره مکنیه: اگر از میان ارکان تشبیه مشبه را به همراه یکی از ویژگی یا یکی از اجزای مشبه به بیاوریم از استعاره مکنیه استفاده کرده‌ایم؛ مثلاً فرض کنیم نام شما غضنفر است حالا اگر مادرتان در حالی که دارد برای عمه زری تان خاطره تعریف می کند بگوید((این را که گفتم صورت غضنفر از خنده شکفت))مادرتان از استعاره مکنیه استفاده کرده است؛ یعنی مشبه صورت غضنفر را به همراه یکی ویژگی مشبه به شکفتن که ویژگی گل است به کابرد است جمله تشبیه اصلی این بوده است صورت غضنفر مانند به گل می تواند بشکفد.
مثال:باد،بال هایش را گشود و از میان درختان گذشت(استعاره مکنیه
?توضیح: در این مثال می بینید که باد همچنان به پرنده تشبیه شده اما نویسنده این جمله اسمی از پرنده نیاورده است بلکه با آوردن یک ویژگی از پرنده به همراه باد نشان داده که با شبیه پرنده است روشن است که باد بال ندارد و بال داشتن ویژگی پرنده است.

 

[زهرا بانو]

مثال: به صحرا شدم،عشق باریده بود.
?توضیح: روشن است که عشق نمی بارد باریدن ویژگی باران است که به عشق نسبت داده شده است یعنی عشق به باران تشبیه شده و ویژگی باران یعنی باریدن با عشق آمده است پس در اینجا نیز با استعاره مکنیه سر و کار داریم.

مثال: شب فراق تو گویی شبانه پیوسته است/که زلف هر شبی اندر شب دیگر بسته است.
?توضیح: در اینجا شاعر شب دوری از معشوق را آنقدر دراز می داند که انگار چند شب به هم پیوسته اند و شده اند یک شب و برای این پیوستن شبها به هم تعبیری ادبی پیدا می‌کند زلفش هرشب را انگار به شب دیگر بسته‌اند روشن است که شب سلف ندارد صرف ویژگی انسان است که به شرمن نسبت داده شده است یعنی مشبه(شب) آمده است و به جای مشه به(انسان) ویژگی آن(زلف).

⚠️برای دانش آموزان رشته های ریاضی و تجربی یادگیری نام دو استعاره مصرحه و مکنیه لازم نیست اما باید این دو نوع استعاره را بیاموزند فقط اسمش را لازم ندارند و از آنجا که حس کردن دوتا دستبندی بدون یادگیری اسم آنها سخت‌تر از یادگیری باعث نشان است و احتمالاً هنوز همه خانه حافظ هایتان پر نشده است توصیه می‌کنم اسم آنها را هم یاد بگیرید.⚠️